در ۶ ژوئیه ۲۰۲۵، نودمین سالگرد تولد تنزین گیاتسو، چهاردهمین دالایی لاما، بود. این رویداد، بیش از آنکه یک جشن تولد ساده باشد، به نقطه اوج یک بحران سیاسی و مذهبی تبدیل شد که دهههاست میان دولت در تبعید تبت و جمهوری خلق چین در جریان است. اظهارات قاطع دالایی لاما در این مقطع حساس، مبنی بر اینکه جانشین او در «دنیای آزاد» و بر اساس سنتهای بودایی تبتی، نه ابزارهای سیاسی پکن، انتخاب خواهد شد، زنگ خطر را برای یک تقابل ژئوپلیتیکی جدی به صدا درآورده است.[1]
برای درک عمق این بحران، باید به سال ۱۹۵۹ بازگشت؛ زمانی که دالایی لاما پس از قیام نافرجام مردم تبت علیه حاکمیت چین، به هند گریخت. از آن زمان، او رهبری معنوی و سیاسی مردم تبت را از تبعیدگاه خود در دارامسالا بر عهده داشته است. موضعگیری اخیر او مبنی بر رد کامل فرآیند «قرعهکشی گلدان طلایی» (Jinpíng)، چالشی مستقیم علیه حاکمیت پکن است.[2] این فرآیند که در قرن هجدهم توسط امپراتوران منچو سلسله چینگ برای اعمال نفوذ بر تبت ابداع شد، از سوی بسیاری از تبتیها به عنوان یک ابزار استعماری و نامشروع تلقی میشود. دالایی لاما با رد آن، در واقع مشروعیت تاریخی و فعلی چین برای دخالت در مقدسترین امور مذهبی تبت را زیر سوال میبرد.
سیاست «چینیسازی» و پرونده پنچن لاما
پاسخ پکن به این چالش، قاطع و قابل پیشبینی بود. دولت چین که دالایی لاما را یک «جداییطلب» در لباس مذهب میداند، بر حق انحصاری خود برای تایید جانشین او تاکید میکند. این اصرار ریشه در یک استراتژی کلانتر به نام «چینیسازی دین» دارد. این سیاست که توسط شی جین پینگ با جدیت دنبال میشود، تنها به معنای همسوسازی دین با ایدئولوژی حزب کمونیست نیست، بلکه به دنبال قطع ارتباط ادیان با نهادهای خارجی و ادغام کامل آنها در فرهنگ و حاکمیت چین است.[3]
نمونه بارز این استراتژی، سرنوشت پنچن لاما، دومین شخصیت مهم در بودیسم تبتی است. در سال ۱۹۹۵، دالایی لاما پسری شش ساله به نام «گدون چوکی نیما» را به عنوان یازدهمین پنچن لاما شناسایی کرد. تنها سه روز بعد، او و خانوادهاش توسط مقامات چینی ناپدید شدند و از آن زمان تاکنون هیچ اطلاعات موثقی از سرنوشت آنها در دست نیست. پکن به جای او، پسر دیگری به نام «گیانتسین نوربو» را از طریق مراسم «گلدان طلایی» به عنوان پنچن لاما منصوب کرد. دیدار اخیر شی جین پینگ با همین پنچن لامای دستنشانده و تاکید بر نقش او در حفظ «وحدت ملی» و مقابله با «نیروهای جداییطلب»، به وضوح نشان میدهد که چین قصد دارد از همین الگو برای کنترل کامل فرآیند جانشینی دالایی لاما استفاده کند و یک «دالایی لامای دولتی» را بر تبت تحمیل نماید.[4]
[1] theguardian.com/world/2025/jul/06/dalai-lama-celebrates-his-90th-birthday-triggering-geopolitical-questions-for-the-future
[2] timesnownews.com/world/asia/dalai-lama-at-90-rebuffs-chinas-golden-urn-ritual-vows-free-world-successor-in-exile-article-152234560
[3] scmp.com/news/china/politics/article/3313418/chinas-xi-jinping-meets-panchen-lama-urges-continued-sinicisation-religion
[4] http://m.tibet.cn/fr/focus/202506/t20250609_7806864.html
