سال ۲۰۲۵ سال یوبیل است: رویدادی که هر بیست‌وپنج سال یک‌بار برگزار می‌شود و کاتولیک‌های سراسر جهان را به سفری معنوی برای ایمان و توبه فرامی‌خواند. این جشن یک‌ساله مملو از رویدادها و فعالیت‌هایی است که بر طلب بخشش تمرکز دارند.
در اوایل ژانویه، رسانه‌های خبری کاتولیک یادآور شدند که مؤمنان در این سال می‌توانند آمرزش‌های ویژه‌ای دریافت کنند. آمرزش‌ها به عنوان بخشودگی‌هایی در نظر گرفته می‌شوند که رنج‌های دنیوی یا زمان سپری‌شده در برزخ را کاهش می‌دهند، جایی که طبق تعالیم کلیسای کاتولیک، افراد پس از اعتراف به گناهان خود، پیش از ورود به بهشت، تطهیر می‌شوند.
در میان اعمال سنتی مذهبی که می‌توان از طریق آن‌ها آمرزش دریافت کرد – مانند زیارت اماکن مقدس، انجام کارهای خیرخواهانه و خواندن دعاهای ویژه – پاپ فرانسیس گزینه‌ای جدید معرفی کرده است: دعوت به روزه گرفتن از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی. در فرمان رسمی او، پیشنهاد شده است که افراد «به عنوان یک عمل توبه، حداقل یک روز در هفته از حواس‌پرتی‌های بیهوده (چه واقعی و چه مجازی، مانند استفاده از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی) پرهیز کنند.»
به عنوان پژوهشگری که نحوه استفاده و واکنش گروه‌های مذهبی به فناوری‌های نوین را مطالعه می‌کند، برایم جالب است که پاپ اینترنت را به عنوان یک حواس‌پرتی معنوی مطرح کرده است. این اعلامیه ممکن است در نگاه اول تغییری در رویکرد کلیسای کاتولیک نسبت به رسانه‌های دیجیتال به نظر برسد، به‌ویژه با توجه به اینکه این کلیسا تا همین چند سال پیش، برای حفظ ارتباط با پیروان خود در دوران همه‌گیری کرونا، از ابزارهای آنلاین استقبال کرده بود.
این موضوع نشان‌دهنده تعامل پیچیده و در حال تحول رهبران کاتولیک با فناوری در طول قرن گذشته است؛ هر بار که رسانه‌ای جدید ظهور می‌کند، کلیسا باید موضع خود را در برابر آن مشخص کند. بسیاری از روحانیان، فناوری را هم به عنوان ابزاری ارزشمند برای کلیسا و هم به عنوان عاملی که می‌تواند آسیب‌زا یا مزاحم باشد، در نظر می‌گیرند.
سلفی مقدس
کلیسای کاتولیک همواره از رسانه‌های ارتباطی برای پیشبرد رسالت خود بهره برده است. در اوایل قرن بیستم، پاپ پیوس یازدهم اذعان داشت که فیلم‌ها می‌توانند ابزارهای مهمی برای آموزش ایمان و ارزش‌های مذهبی باشند، هرچند که بسیاری از آن‌ها را به دلیل «به تصویر کشیدن گناه و فساد» مورد انتقاد قرار داده بود.
دهه‌ها بعد، اسقف آمریکایی، فولتون شین، از رادیو و تلویزیون برای موعظه استفاده کرد و حتی جوایز امی را برای برنامه‌های خود به دست آورد.
پاپ ژان پل دوم (۱۹۷۸-۲۰۰۵) که شاهد ظهور اینترنت بود، به‌سرعت پتانسیل آن را برای ارتباطات کلیسا تشخیص داد. او در سال ۲۰۰۲ اعلام کرد که اینترنت، در صورت استفاده «با مهارت و آگاهی از نقاط قوت و ضعف آن»، می‌تواند به عنوان «عرصه‌ای جدید برای بشارت انجیل» در نظر گرفته شود.
پاپ بندیکت شانزدهم، که در سال ۲۰۰۵ به مقام پاپی رسید، از ایجاد یک پروفایل پاپی در شبکه اجتماعی X (توئیتر سابق) حمایت کرد و شبکه‌های اجتماعی را به دلیل فراهم کردن امکان «تفکر و پرسشگری واقعی» ستود.
هنگامی که پاپ فرانسیس در سال ۲۰۱۳ به این مقام رسید، سبک ارتباطی صریح و مختصر او باعث شد که به چهره‌ای رسانه‌ای تبدیل شود. عکسی که در همان سال با گروهی از گردشگران جوان در میدان سنت پیتر گرفت – که به «اولین سلفی پاپ» معروف شد – به‌سرعت در اینترنت منتشر شد و باعث شد لقب «پاپ دیجیتال» به او داده شود.
این تصویر، او را به عنوان طرفدار شبکه‌های اجتماعی نشان داد. این برداشت با سخنرانی سال ۲۰۱۴ او در روز جهانی ارتباطات کلیسا تقویت شد؛ جایی که او اینترنت را «هدیه‌ای از سوی خدا» توصیف کرد که به کلیسا امکان می‌دهد پیام خود را در سراسر جهان منتشر کند.
مانند سایر اظهارات اولیه فرانسیس درباره فناوری، این سخنرانی نیز بر تعالیم کلیسای کاتولیک در زمینه ارتباطات اجتماعی تأکید داشت که پس از شورای دوم واتیکان تدوین شد. سندی که از این شورا به دست آمد، Communio et Progressio، به روحانیان توصیه می‌کرد که رسانه‌های جمعی مانند تلویزیون، رادیو و روزنامه‌ها را به عنوان ابزارهایی برای ترویج وحدت و تفاهم بین مردم در نظر بگیرند.
از دل‌ها تا ماشین‌ها
با اینکه پاپ فرانسیس همچنان به استفاده از رسانه‌های دیجیتال در امور مذهبی توصیه می‌کند، اما لحن اظهارات او در دهه گذشته محتاطانه‌تر و گاهی حتی انتقادی شده است. در واقع، همان‌طور که در پژوهش‌های خود دریافته‌ام، او نسبت به دو پاپ پیش از خود، دیدگاهی بسیار محتاطانه‌تر نسبت به رسانه‌های دیجیتال دارد.
برای مثال، در پیام خود برای روز جهانی ارتباطات اجتماعی در سال ۲۰۲۳، او درباره نحوه ترویج و سوءاستفاده شبکه‌های اجتماعی از تصاویر و ایده‌های نادرست صحبت کرد و بر لزوم بازگشت به اصول «صحبت کردن با دل» تأکید کرد. او ارتباط مستقیم و چهره‌به‌چهره را ایده‌آل توصیف کرد و در عین حال به تعاملات منفی که «به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی شاهد آن هستیم» انتقاد کرد.
سال بعد، او به‌صراحت درباره هوش مصنوعی صحبت کرد و نگرانی شدید خود را در مورد نیاز به تنظیم مقررات این فناوری ابراز داشت تا از آن برای انتشار اطلاعات نادرست یا تحریف «حکمت قلب» سوءاستفاده نشود.
او افزود: «چنین حکمتی را نمی‌توان از ماشین‌ها طلب کرد»، بلکه این حکمت از ارتباطی سرچشمه می‌گیرد که بر خدا و شفقت انسانی متمرکز باشد.
دعوت یوبیلی کلیسا از کاتولیک‌ها برای در نظر گرفتن پرهیز از فناوری به عنوان نشانه‌ای از تعهد معنوی، کاملاً با تغییر رویکرد پاپ در انتقاد از تأثیر فناوری بر جامعه همخوانی دارد.
البته باید توجه داشت که پاپ فرانسیس منکر مزایای فناوری در ارتباطات و ایجاد جوامع مذهبی نیست. واتیکان فناوری را به عنوان «دروازه‌ای دیجیتال» به یوبیل توصیف کرده است. همچنین در دسامبر ۲۰۲۴، مقامات واتیکان در همکاری با مایکروسافت، نسخه‌ای دیجیتالی و مبتنی بر هوش مصنوعی از کلیسای سن‌پتر را برای کسانی که امکان زیارت حضوری ندارند، ایجاد کردند. با این حال، پژوهش‌های من نشان می‌دهد که فرانسیس به طور قابل‌توجهی در مقایسه با پیام‌ها و اقدامات پاپ ژان پل دوم و بندیکت، دیدگاهی محافظه‌کارانه‌تر نسبت به رسانه‌های دیجیتال دارد. در طول دوران پاپی خود، او تمرکزش را از تأکید بر فرصت‌های فناوری به برجسته‌سازی نگرانی‌ها درباره محیط‌های دیجیتالی که بسیاری از ما زمان زیادی را در آن‌ها سپری می‌کنیم، تغییر داده است.[1]
[1] religionnews.com/2025/02/24/tool-of-faith-or-digital-distraction-catholic-church-offers-indulgences-to-faithful-who-fast-from-social-media
