صدها خاخام از سراسر اروپا پاییز امسال در آذربایجان گرد هم خواهند آمد تا درباره گسترش توافقهای ابراهیم و احتمال پیوستن آذربایجان به آن گفتوگو کنند؛ نخستین باری است که چنین همایشی در یک کشور مسلمان برگزار میشود. این گردهمایی استثنایی در کشور شیعه و سکولار آذربایجان در حالی برگزار میشود که روابط این کشور با اسرائیل، از پیوندهای تاریخی دیرینه، به سطحی بیسابقه از شراکت راهبردی در بحبوحه ناآرامیهای منطقهای رسیده است. اجلاس دوسالانه «کنفرانس خاخامهای اروپا» از ۴ تا ۶ نوامبر در پایتخت، باکو، به دعوت دولت آذربایجان که میزبان افتخاری خواهد بود برگزار میشود و انتظار میرود بیش از ۵۰۰ خاخام در آن شرکت کنند. این نشست به مناسبت هفتادمین سالگرد تأسیس کنفرانس برگزار میشود و محورهای آن شامل گسترش توافقهای تاریخی ابراهیم (که پنج سال پیش در دولت نخست ترامپ میان اسرائیل و چهار کشور عربی امضا شد)، ترویج آزادی دینی و مقابله با یهودیستیزی رو به افزایش در اروپا است. رئیسجمهوری آذربایجان، الهام علیاف، نیز قرار است در این همایش سهروزه سخنرانی کند. نشست قبلی که قرار بود دو سال پیش در باکو برگزار شود، بهدلیل حمله حماس به جنوب اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ لغو شد.
این سازمان که در سال ۱۹۵۶ بنیان گذاشته شده و بیش از ۷۰۰ رهبر دینی از جوامع یهودی اروپا را دربر میگیرد، اصلیترین نهاد خاخامی ارتدوکس قاره است و در دفاع از آزادی دینی و حقوق یهودیان فعالیت میکند. خاخام پینخاس گلدشمیت، رئیس کنفرانس، گفت: «زندگی یهودیان در آذربایجان تاریخی، آشکار و پرنشاط است و به دوران تبعید بابلی و امپراتوری پارس بازمیگردد. این دیدار فرصتی استثنایی برای ملاقات با جامعه یهودی آذربایجان و گفتوگو با دولتی است که به تساهل و شمولگراییاش شهرت دارد.» گلدشمیت، که زاده زوریخ است و نزدیک به سه دهه خاخام ارشد مسکو بود، پس از حمله روسیه به اوکراین از کشور خارج شد و پس از انتقاد از جنگ، از سوی مسکو به عنوان «عامل خارجی» معرفی شد.
انتخاب آذربایجانِ سکولار و شیعه بهعنوان میزبان، معنا و نماد ویژهای دارد، زیرا باور بر این است که نخستین یهودیان بومی پس از ویرانی معبد اول در اورشلیم (۵۸۶ پیش از میلاد) به این سرزمین آمدهاند.
رومن گورویچ، نماینده افتخاری آژانس یهود در باکو، آذربایجان را نمونهای درخشان از همزیستی مسالمتآمیز ملتها خواند. او افزود که پیوندهای دیرینه دوستی میان آذربایجانیها و یهودیان و سپس دولت اسرائیل، این کشور را «شایستهترین و پرافتخارترین میزبان» برای چنین کنفرانسی کرده است.
روابط اسرائیل و آذربایجان از دید استراتژیک بسیار مهم است، زیرا این کشور هممرز با ایران، گذرگاهی برای همکاریهای اطلاعاتی و همچنین تأمینکننده نزدیک به نیمی از نفت اسرائیل است. از سوی دیگر، آذربایجان خریدار عمده تسلیحات اسرائیلی است و این همکاری بهویژه در جنگ ۲۰۲۰ با ارمنستان نقش تعیینکنندهای داشت و جایگاه منطقهای باکو را تقویت کرد.
آذربایجان میزبان سه جامعه یهودی متمایز است: یهودیان اروپایی، یهودیان گرجی و یهودیان کوهستان که کهنترین و پرشمارترین گروه به شمار میروند. برنامه کنفرانس شامل بازدید از جامعه باستانی یهودیان کوهستان در شهر قوبا نیز خواهد بود.
ملاحظه: در تاریخ ۲۷ اکتبر ۲۰۲۵ پایگاه خبری یدیعوت آحارونوت[1] از لغو کنفرانس اتحادیه حاخامهای اروپایی در باکو به دلیل نگرانیهای امنیتی خبر داد. این تصمیم در حالی گرفته شد که پیشتر نیز کنفرانس مشابهی که قرار بود دو سال پیش در باکو برگزار شود، به دلیل حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ لغو شده بود.
[1] https://www.ynetnews.com/jewish-world/article/sk6ul6n0xe
