در اپلیکیشنهای مذهبی، دهها میلیون نفر رازهای خود را با چتباتهای معنوی در میان میگذارند: از نگرانیها و وسوسهها گرفته تا اعتراف به تمایلات و گناهان. این رباتها که بر اساس متون دینی آموزش دیدهاند، نقش کشیش، امام یا خاخام همیشهدردسترس را بازی میکنند و در هر ساعتی تسلی و راهنمایی ارائه میدهند. برخی حتی ادعا میکنند صدای خدا را بازتاب میدهند.
صنعت «فِیثتِک» (FaithTech؛ فناوری ایمان) به سرعت رشد میکند. اپلیکیشنهایی مثل Bible Chat (با بیش از ۳۰ میلیون دانلود) و Hallow (که مدتی بالاتر از نتفلیکس و اینستاگرام و تیکتاک در اپاستور قرار گرفت) از محبوبترین نمونهها هستند. در چین، مردم با برنامه DeepSeek به دنبال کشف سرنوشت خود هستند. سرمایهگذاریهای دهها میلیون دلاری انجام شده و بعضی کاربران سالانه تا ۷۰ دلار برای اشتراک میپردازند. Pray.com نیز با ۲۵ میلیون دانلود بهتازگی ربات معنوی خود را معرفی کرده است.
بنیانگذاران این برنامهها، فناوری را نوعی «کشیشی دیجیتال» میدانند که به میلیونها نفر درون و بیرون سنتهای دینی کمک میکند تا بیان معنوی داشته باشند. برخی رهبران مذهبی هم استفاده از این ابزار را مثبت میدانند، به شرط آنکه جایگزین جمعهای ایمانی نشود. خاخام جاناتان رومین در بریتانیا میگوید: «نسلی هست که هرگز پایشان به کلیسا یا کنیسه نرسیده؛ اپهای معنوی دروازه ورودشان است.»
با این حال، مخالفانی هم هستند. کشیش کاتولیک مایک شميتز میگوید: «ارزش این است که با کسی درباره مشکل کشتی بگیری، نه با یک ربات.» او همچنین نگران حریم خصوصی است: «آیا ریختن دل پیش چتبات در نهایت برای دیگران هم قابل دسترس میشود؟»
اما واقعیت این است که مردم حتی جدیترین پرسشهای خود را هم به این رباتها میسپارند: درباره مرگ، افسردگی، یا ماهیت زمان. هِیدی کمپبل، استاد دانشگاه تگزاس، نخستین بار چند سال پیش رباتی به نام «عیسی هوش مصنوعی» را در پلتفرم توییچ دید که کاربران با او گفتگو میکردند.
ظهور ChatGPT و مدلهای مشابه، این کسبوکار را رونق داده است. برای قرنها، افراد برای دسترسی به رهبران مذهبی باید مسافتها طی میکردند؛ حالا چتباتها همیشه در دسترساند. یکی از کاربران میگوید: «نمیتوان نیمهشب مزاحم کشیش شد، اما میشود سؤال را از ربات پرسید.»
برخی برنامهها پا را فراتر گذاشته و ربات را مستقیماً در نقش خدا طراحی کردهاند؛ رویکردی که از نظر بعضی کفرآمیز است. وبسایت ChatwithGod به کاربر اجازه میدهد دین خود و نوع نیازش (مثل آرامش، اعتراف یا الهام) را انتخاب کند. مدیر این سایت میگوید: «بیشترین سؤالی که میپرسند این است: آیا واقعاً دارم با خدا حرف میزنم؟»
با این حال، اپهای پرطرفدار معمولاً فقط راهنما هستند، کارشان ارجاع دادن به آیات و آموزههاست. یکی از مؤسسان Bible Chat میگوید: «کاربران مشکلات گوناگون دارند: سلامت روان، مسائل کاری، مشکلات مالی. ما پاسخ را از دل متون میدهیم.»
نمونهای از کاربران، دِلفین کالینز، معلمی در دیترویت است که وقتی احساس سنگینی میکند سراغ Bible Chat میرود. پس از قتل زنی در محلهاش، او از ربات «دعایی برای شفا» خواست و پاسخی از مزامیر دریافت کرد که به او آرامش داد.
با وجود محبوبیت، پرسشهای الاهیاتی مهمی برجا مانده است. رباتها بر پایه مدلهایی مثل ChatGPT و Gemini ساخته شدهاند که معمولاً نظرات کاربر را تأیید میکنند. رایان بک، مدیر فنی Pray.com، میگوید: «آنها معمولاً تأییدگرند، بلهقربانگو هستند. ولی چه کسی کمی تأیید نمیخواهد؟» او خودش سابقه زندان و خلاف داشته و حالا مأموریتش را دسترسپذیر کردن ایمان میداند.
این رباتها هرچند روحانی نیستند، اما بر درک مردم از پرسشهای کهن دین درباره گناه، اعتراف و مرگ تأثیر میگذارند. برخی کاربران در گفتگو با رباتها به قرآن یا بهاگاواد گیتا ارجاع میگیرند و از آیات مختلف آرامش مییابند.
کارن فوگلو در پنسیلوانیا هر روز پیش از برخاستن از بستر، اپهای مذهبی را باز میکند و درباره مادر سالخوردهاش که به پایان زندگی نزدیک میشود، از ربات میپرسد که چگونه خود و مادرش را آماده دیدار خدا کند.
کمپبل، استاد دین و فناوری، میگوید: «این قلمرو دشواری است، چون رباتها همان چیزی را میگویند که ما میخواهیم بشنویم؛ نه تمییز روحانی، بلکه الگوریتم و داده.» با این حال، همین جنبه تأییدگر باعث محبوبیت آنها شده است. برخی کاربران حتی میگویند از ربات بیش از کلیسا حمایت دیدهاند، چون در جمع مذهبی گاهی با قضاوت روبهرو شدهاند.
بنیانگذاران تأکید میکنند که هدف، مکمل بودن است، نه جایگزینی. الکس جونز، مؤسس Hallow، میگوید: «این ابزار نباید جای ارتباط انسانی را بگیرد؛ از منظر کلیسا، ربات روح ندارد.» این برنامهها حتی به کاربران کمک میکنند تا اجتماعات محلی را بیابند.
در آمریکا که حدود ۴۰ میلیون نفر در دهههای اخیر کلیسا را ترک کردهاند، این اپها میتوانند راه بازگشت به زندگی معنوی باشند. آنها به افراد امکان میدهند پرسشهای وجودی خود را بدون شرم یا ناراحتی مطرح کنند.
رایان بک میگوید: «آنها مثل گذشته به کلیسا نمیروند، اما این به معنای بیعلاقگی به تغذیه روحانی نیست. فقط راههای دیگری یافتهاند.»[1]
[1] vi.web-platforms-vi.nyti.nyt.net/2025/09/14/us/chatbot-god.html
