حوزه‌های علمیه و روحانیت پس از انقلاب اسلامی دستاوردهای چشمگیری داشته‌اند، از جمله رهبری انقلاب، گسترش فقه جامع، حمایت از نهضت‌های آزادی‌بخش، تربیت نیروهای متخصص، حضور فعال در عرصه‌های اجتماعی و بینالمللی، تبلیغ گسترده دین، جذب و تربیت طلاب خارجی، و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین.
حوزه‌های علمیه و روحانیت پس از انقلاب، نقش‌آفرینان اصلی در تحولات ایران و جهان اسلام. دستاوردهایی که از هدایت انقلاب تا تربیت مبلغان بینالمللی را شامل می‌شود.
سؤال:
در چهل و چند سال اخیر حوزه‌های علمیه و روحانیون چه دستاورد مشخصی داشته‌اند؟
پاسخ:
اگر بخواهیم نگاهی گذار به مهمترین دستاوردهای حوزه‌های علمیه و روحانیت پس از انقلاب اسلامی داشته باشیم، می‌توان به این موارد اشاره کرد:
حوزه‌های علمیه، روحانیون و تحولات بنیادین:
۱. در ساماندهی و هدایت انقلاب کبیر اسلامی، روحانیت شیعه توانسته بزرگترین حرکت ضد استعماری و ضد استکباری و عدالت خواهانه جهان در قرن اخیر را رهبری کند.
۲. تمام تحولات اجتماعی مردمی و استقلالخواهانه در دو قرن اخیر با پرچمداری روحانیت و حوزه‌های علمیه بوده است.
۳. حوزه‌های علمیه مفتخرند که پیوسته پرچمدار وحدت مذاهب اسلامی و منادی همزیستی مسالمت‌آمیز و هم پیمانی تمام ادیان برای دفاع از حقوق ملت‌ها در مبارزه با زورگویان جهانی بوده‌اند.
۴. روحانیت انقلابی شیعه با هدایت حرکت انقلابی مردم و تشکیل نظام مبتنی بر فقه، افق تازه‌ای بر روی جامعه جهانی بشری گشود.
۵. انقلاب اسلامی پس از قرن‌ها رویکرد فقهی محدود به مسائل شخصی را به فقه جامع مؤثر در همه عرصه‌های زندگی گسترش داد.
۶. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، عمده ترین نهضت‌های آزادیخواهانه جهان توسط پرورش‌یافتگان حوزه علمیه قم به راه انداخته شد و امروز بزرگترین حرکت‌های انقلابی جهان را روحانیون رهبری می‌کنند.
۷. با پیروزی انقلاب عظیم اسلامی، ملت با رهبری روحانیت شیعه در ایران، برای اولین بار در تاریخ، ستیز عدالت‌خواهانه با نظام سرمایه‌داری را از مدار تفکر سکولاریستی خارج کرد و مبارزه مقدس هویتی دینی یافت.
۸. عکس العمل خَشن و جنایتکارانه سلطه جهانی نسبت به روحانیون انقلابی و کشتار، حبس و تبعید برجسته ترین تربیت‌یافتگان حوزه‌های علمیه همچون آیات و حجج اسلام شهیدان سید محمد بهشتی، محمد صدوقی، سید علی‌اصغر دستغیب، سید اسدالله مدنی، اشرفی اصفهانی، سید عباس موسوی، سید محمدباقر حکیم، سید محمدباقر صدر، سید عارف الحسینی، مزاری، شیخ باقر النمر، شیخ علی سلمان، شیخ عیسی قاسم، شیخ راغب حر، شیخ زکزاکی، شیخ البطوطی و… بیانگر تأثیر عمیق کارآمدی و توانایی حوزه‌های علمیه در مقابله با زورگویان بینالمللی و زمینه‌سازی برای نابودی سلطه ظالمانه جهانی است.
۹. تشکیل نظام اسلامی مبتنی بر فقه شیعه و دوام چهل ساله این نظام با حفظ تمامی اصالت‌ها، اصول و ارزش‌های اساسی آن، به رغم توطئه‌های بی‌پایان و همه‌جانبه دشمنان فراوان غربی، شرقی و منطقه‌ای، ظرفیت عظیم فقه برای تمدن سازی را فعال و برهمگان آشکار کرد.
۱۰. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، پویایی و ورود فعال فقه به مسائل مبتلابه و تمامی عرصه‌های مورد نیاز جوامع بشری، صدور فتاوا و ارائه نظریه‌های مستقل و متفاوت در چالش علمی و عملی با جهان غرب، بر سرعت پیشرفت علم در جهان افزود.
۱۱. انقلاب اسلامی از طریق گفتمان سازی و نهادسازی‌های لازم، حوزویان را در رشته‌های تخصصی علوم انسانی فعال و بستر نظریه‌پردازی و تحول بنیادین در علوم انسانی را فراهم کرد.
روحانیت و نقش آفرینی اجتماعی:
۱. پیش از انقلاب مراجع تقلید و علمای برجسته قم و نجف هیچ نقشی در سیاست‌گذاری، هدایت و اداره کشور نداشتند و نه تنها به آن بزرگواران اجازه اظهار نظر در این زمینه‌ها داده نمی‌شد بلکه کسانی که برای دفاع از استقلال کشور و عزت ایرانیان مواضعی اتخاذ کردند، با حبس، تبعید، شکنجه و حتی قتل مواجه می‌شدند. امام خمینی(ره)، آیت‌الله شهید سعیدی، آیت‌الله شهید غفاری و مرحوم آیت‌الله طالقانی از جمله مصادیق این برخوردها هستند.
۲. به برکت انقلاب اسلامی، امروزه مراجع تقلید و علمای برجسته دینی مهمترین گروه مرجع اجتماعی هستند و نافذترین تأثیرات را هم بر رفتار مردم و هم بر تصمیمات بسیاری از مسئولان کشور دارند و انقلاب اسلامی با بهره‌گیری از این ظرفیت عظیم برای رشد و تعالی کشور، آن را جایگزین برخورد حذفی و منزوی کننده روحانیت در رژیم گذشته کرده است.
۳. انقلاب اسلامی، روحانیت و حوزه‌های علمیه را که با توطئه‌های برنامه ریزی شده بینالمللی و به ویژه رژیم گذشته به انزوا کشیده شده بودند، در کانون توجهّات و تحولات عمده جهانی قرار داد.
۴. یکی از نشانه‌های استمرار اعتماد مردم به روحانیت در سالهای پس از انقلاب، رأی مستقیم و بالای جامعه در انتخابات، به روحانیون است.
۵. با وجود اینکه عناصر انگشت شماری از روحانیون از زیّ طلبگی فاصله گرفته و با تمرکز رسانه‌های دشمن، دستاویز جوسازی‌های گسترده برای تخریب کل جامعه روحانیت قرار گرفته‌اند، شکر خدا اکثریت قاطع روحانیون، همچنان با حفظ سادهزیستی و زندگی میان مردم، جامعه الگوی اسلامی را تشکیل می‌دهند.
۶. زهد و سادهزیستی بینظیر و پاکدستی مثال زدنی رهبران انقلاب اسلامی که اعتراف دشمنان را نیز به دنبال داشته، در بین رهبران دنیا بیسابقه است و سند افتخار روحانیت شیعی در حفظ اصالت‌ها و دوری از دنیاطلبی است.
۷. پیشگامی در بیدارگری مردم نسبت به ظلم و ستم شاهی، ناکارآمدی، وطن فروشی و وابستگی رژیم گذشته به بیگانگان توسط روحانیون و تحمل زندان‌ها، شکنجه‌ها، تبعیدها و ایستادگی تا مرز شهادت برای تحقق مطالبات آزادیخواهانه ملت ایران، شاهدی بر نقش محوری این قشر انقلابی در شکل‌گیری و هدایت نهضت اسلامی است.
۸. نسبت شهدای روحانیت به کل جامعه روحانی، بالاترین نسبت شهید در میان اقشار کشور است و روحانیت با تقدیم ۴۳۰۰ شهید نشان دادند به آنچه که مردم را به سوی آن دعوت می‌کنند، بیش از همه پایبند و عاملند.
۹. حضور گسترده روحانیون در جبهه‌های مقاومت و دفاع از حرم و تقدیم ده‌ها شهید روحانی مدافع حرم، استمرار روح ایثارگری در این قشر خداجو در دهه چهارم انقلاب را اثبات می‌کند.
۱۰. حضور روحانیت در بیش از۵۰ عرصه خدماتی پس از انقلاب، نهاد روحانیت را به نهادی در خدمت مردم، جوانان و دانشگاهیان تبدیل کرده است.
حوزه‌های علمیه، تبلیغ و نقش آفرینی بین المللی:
۱. پیش از انقلاب، تبلیغ روحانیون در ایام تبلیغی محرم، صفر و ماه مبارک رمضان به صورت پراکنده، غیر سازمان یافته و محدود انجام می‌شد اما پس از انقلاب، این جریان با نظام یافتگی بهتر حوزه‌ها، حرکتی مستمر، گسترده و فراگیر شده است.
۲. پویایی و روزآمد شدن حوزه‌های علمیه در موضوعات تخصصی و تربیت نیروی تخصصی برای فعالیت در مساجد، مدارس، دانشگاه‌ها، صدا و سیما و فضای مجازی، امامت جمعه، فرق‌ها و ادیان، کودک و نوجوان، هنر، مدیریت فرهنگی و تبلیغ خارج از کشور، آینده امیدبخشی را در جهان اسلام نوید می‌دهد.
۳. پس از انقلاب اسلامی توسط حوزه‌های علمیه در امر تبلیغ، دگرگونی‌هایی نظیر طرح امین در آموزش و پرورش به منظور تربیت دانش آموزان دین مدار و انقلابی و ایجاد الگویی در مدیریت مدارس کشور در طراز اسلامی و انقلابی ایجاد شده است.
۴. علاوه بر حضور گسترده طلاب و روحانیون در گروه‌های جهادی دانشجویی و دانش آموزی، راه‌اندازی گروه‌های جهادی ویژه طلاب و حضور روحانیون در محروم‌ترین مناطق کشور، ارتباط روحانیت با توده‌های محروم جامعه را عمیقتر کرده است.
۵. از ابداعات و ابتکارات تبلیغی حوزه‌های علمیه کنونی، تأسیس انجمن‌های تبلیغی شعر، قلم، فیلم نامه نویسی، خطبا، راه‌اندازی چهار حوزه علمیه آموزش‌های کوتاه مدت و یازده حوزه در حال تأسیس تحت عنوان “سفیران هدایت”، اجرای نقشه جامع رشته‌ای و مهارتی، امکان تحصیل طلاب علوم دینی در رشته‌های تخصصی مختلف در سطوح سه و چهار بلندمدت و برگزاری طرح هجرت موقت است.
۶. تأسیس صدها مؤسسه بزرگ تبلیغ دینی در سطح جهان، تحت نظارت علما و مراجع از برکات انقلاب اسلامی در ترویج اسلام ناب محمدی۹ است.
۷. از دستاوردهای بینظیر حوزه‌های علمیه پس از انقلاب، جذب و تربیت بیش از ۱۵ هزار نفر طلاب خارجی از کشورهای مختلف جهان است که بسیاری از آنان به رهبران فکری منطقه خود، تبدیل شده‌اند.
۸. اعزام صدها مبلغ دینی به سراسر جهان از برکات انقلاب اسلامی در نشر معارف اهل بیت۷ توسط حوزه‌های علمیه است.
۹. استخدام فناوری‌های روز به مثابه بزرگراه هدایت، تبلیغ دین توسط روحانیت و ایجاد شبکه‌های رادیویی، تلویزیونی و ماهواره‌ای، سایت‌های اطلاع‌رسانی، گروه‌ها و کانال‌های شبکه‌های اجتماعی، برای روشنگری و پاسخ به شبهات و سؤالات به زبان‌های روز دنیا، امیدواری زیادی برای هدایت جهانی بشر ایجاد کرده است.
۱۰. در پرتو ایفای نقش تحولآفرین جهانی انقلاب اسلامی، عطش مردم جهان برای آشنایی با معارف بنیادین انقلاب، هزاران ترجمه کتب دینی به زبان‌های روز دنیا را رقم زده است. ترجمه قرآن به ۱۱۰ زبان زنده دنیا و ترجمه کتب مرجع (تراث شیعه)، حدیث، تفسیر،کلام، فلسفه و… نمونه‌های مثال زدنی است.
هدایت و تربیت علمی اندیشه ای طلاب و رشد شخصیتی:
۱. در رژیم گذشته در اکثر شهرستان‌ها، اصلا حوزه علمیه وجود نداشت. پس از انقلاب با تأسیس ۵۰۰ حوزه علمیه در سراسر کشور، دسترسی مشتاقان به تحصیل علوم دینی، آسان شده است.
۲. تأسیس مراکز مدیریت حوزوها در استان‌ها تحت هدایت مراجع، موجب حفظ سطح کیفی و استانداردهای حوزه‌های تازه تأسیس و فراوان در کشور شده است.
۳. سامان دادن به حوزه‌ها و ایجاد ساختارهای مستحکم برای توسعه اصولی حوزه، حفظ کیفیت‌ها و استانداردهای علمی و سنتی آنها از دستاوردهای انقلاب و تضمین کننده استمرار مسیر حوزه‌ها بر اساس فقه سنتی پویا در سطح جهان است.
۴. انقلاب اسلامی اشتیاق پیوستن جوانان با استعداد و دانشگاهیان به حوزه‌های علمیه را به قدری توسعه داد که منجر به ایجاد سامانه سختگیرانه گزینش با آزمون‌های ورودی به حوزه‌های علمیه گردید.
۵. افزایش سیزده برابری طلاب و روحانیون شاغل به تحصیل در حوزه‌های علمیه پس از انقلاب، بیانگر اقبال شدید جوانان به تحصیل علوم دینی است.
۶. تأسیس و فعالیت ۱۶۰پژوهشگاه و صدها مرکز پژوهشی توسط حوزه‌های علمیه پس از پیروزی انقلاب که زیربنای مطالعاتی مباحث اسلامی و مسائل دنیای اسلام را به گونه ای مستحکم پی‌ریزی کرده، از میوه‌های شیرین شجره طیبه انقلاب اسلامی است.
۷. نظام جذب و پذیرش حوزه‌های علمیه کنونی بسیار قانونمند و با قاعده است و برای طلاب رسمی و دارای کد طلبگی علاوه بر آزمون سراسری، مصاحبه و تحقیق، همخوانی سنی و تحصیلی نیز ملاک است و ارائه خدمات مختلف روشمند شده است.
۸. تعداد طلاب پیش از انقلاب حدود ۱۵ هزار نفر بود در حالی که با رُشد ۱۳ برابری، شمار طلاب به بیش از۲۰۰ هزار نفر در سراسرکشور رسیده است.
۹. از دستاوردهای چشمگیرحوزه‌های علمیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، پژوهش محوری تحصیل طلاب علوم دینی با رویکرد اجتهادی و تولید علم است. انجام هزاران پژوهش، تحقیق و پایان‌نامه توسط طلاب، حاصل این هدایت هوشمندانه است.
۱۰. حضور و درخشش مکرر بسیاری از روحانیون برجسته در همایش‌های بینالمللی، پذیرش اسلام به عنوان یک مکتب پیشرو و تعالی بخش را برای نخبگان جهان هموار کرده است.
۱۱. محیط‌های علمی، فرهنگی، نظامی، دولتی، معنوی و… شاهد حضور چشمگیر روحانیت و طلاب علوم دینی برای کار، تلاش و پاسخگویی به نیازهای دینی مخاطبان و جامعه در کشور است.
۱۲. با وجود اینکه مراکز تحقیقاتی غرب با هدایت سازمان‌های جاسوسی به کارخانه شبهه‌سازی علیه اسلام تبدیل شده‌اند، نهاد حوزه‌های علمیه با پاسخ به ده‌ها هزار شبهه و بی جواب نگذاشتن حتی یک شبهه اعتقادی، نشان داد به خوبی از پس مبارزه فکری برآمده است.
روحانیت و جایگاه علمی پس از انقلاب:
۱. روحانیون با تألیف و انتشار سالانه هزاران کتابِ ممتاز، برجسته ترین مؤلفان کشور هستند.
۲. پیش از انقلاب اسلامی نشریات تخصصی انگشتشماری در حوزه دین منتشر می‌شد. پس از انقلاب، صدها مجله و نشریه به دست روحانیت فکور و انقلابی تولید می‌شود.
۳. پیش از انقلاب کمتر روحانی برجسته ای در قلمرو نظریه پردازی بروز و ظهور داشت ولی امروزه ده‌ها نفر از فقها و اندیشوران روحانی در عرصه نظریهپردازی‌های عالمانه فعالند.
۴. مؤسسات علمی و فرهنگی ایجاد شده یا اداره شده توسط روحانیت پیش از انقلاب محکوم به تعطیلی و فروپاشی بود. پس از انقلاب صدها مؤسسه در حال تبلیغ دین اسلام در ایران و جهان هستند.
۵. رژیم گذشته فقط در اندک موردی آن هم اجباراً و به صورت ناپایدار به حضور روحانیون در دانشگاه‌ها تن داده بود. نظام اسلامی با دعوت و تشویق روحانیون به این حضور، هزاران کرسی تدریس در دانشگاه‌ها را به روحانیون عالم و متعهد سپرده است.
۶. پس از انقلاب موجی از گرایش فارغالتحصیلان دانشگاهی به تحصیل علوم حوزوی ایجاد شده و تاکنون بیش از ده هزار نفر از فارغالتحصیلان دانشگاهی که بسیاری از آنها رتبه‌های علمی کارشناسی ارشد و حتی دکترا را طی کرده‌اند، به تحصیلات علوم دینی در حوزه‌های علمیه روی آورده‌اند که نشان از رفعت یافتن و رُشد حوزه‌های علمیه نزد دانش‌پژوهان سایر علوم است.
۷. بزرگان و علمای بسیاری ازحوزه‌های علمیه جهان اسلام معاصر، تربیت شده درحوزه علمیه قم هستند.
روحانیت، نبوغ و روزآمدی:
۱. در حالی که اندک روحانیونی پیش از انقلاب به زبان‌های خارجی مسلط بودند، امروزه هزاران روحانی به زبان‌های زنده دنیا مسلّط هستند و تبلیغ دین و معارف اسلام را به عهده گرفته‌اند.
۲. پیروزی انقلاب اسلامی و درخشش ایران اسلامی در پرتو این پیروزی، جهان را تشنه اسلام ناب محمدی(ص) کرد و نخبگان فراوانی از کشورهای مختلف جهان برای فرونشاندن این عطش با معرفی اسلام و رویارویی فعال و مبتکرانه در فضای مجازی، نظریه پردازی، تحلیل گری و فعالیت تبلیغی در این عرصه مهم به کسوت روحانیت درآمدند.
۳. درحالی که رژیم گذشته، سناریوهای متعددی برای تخریب چهره روحانیت نزد نسل نو و جوانان ایران زمین اجرا می‌کرد، پس از انقلاب طلاب و روحانیون با حضور هوشمندانه در عرصه‌های مختلف هنری، ورزشی، رسانه‌ای، فنی، علمی، طب و… نشان دادند دین نه تنها افیون جامعه نیست، بلکه محرک اصلی حرکت‌های اجتماعی برای جوامع به سوی کمال است.
۴. تعداد روحانیونی که پس از انقلاب، شایستگی حضور در دروس خارج فقه را یافته‌اند، ده‌ها برابر پیش از انقلاب است و پرداختن به دروس خارج متنوع به ویژه موضوعات ناظر به نیازهای روز جامعه از ابتکارات حوزه پس از انقلاب است.
۵. امروزه روحانیون با سفر به کشورهای مختلف و حضور در مجامع علمی، دانشگاهی و تبلیغی از نزدیک با مسائل جوامع بشری به ویژه جوانان آشنا می‌شوند که این موضوع پیش از انقلاب مصداق ناچیزی داشت.
۶. فراوانند روحانیونی که توانسته‌اند با حرکت‌های خلاقانه و مبتکرانه و ایجاد مجموعه‌های کارآفرین یا هدایت و راهنمایی دیگران به این کارها، زمینه‌ساز ایجاد اشتغال جوانان و نیازمندان در عرصه‌های مختلف علمی و پژوهشی، فرهنگی، اجتماعی، کشاورزی و دامداری، فنی و کارگاهی و منشأ تحولات اجتماعی مهم در محیط پیرامونی خود باشند.
حوزه‌های علمیه خواهران:
۱. تأسیس ۴۵۰ حوزه علمیه خواهران در کشور که پیش از انقلاب اسلامی هیچ سابقهای نداشت، از برگ‌های زرین کارنامه جمهوری اسلامی ایران در تربیت شیفتگان تحصیل علوم دینی است، که به تحصیل ۶۵ هزارطلبه و۴۳ هزارفارغ التحصیل علوم دینی انجامیده است.
۲. ایجاد نظام آموزشی و تربیتی برای خواهران طلبه دین‌شناس، آراسته به اخلاق اسلامی و توانمند در تبلیغ در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد در ۱۲ رشته و دکتری با رویکرد تولید علم و نظریه‌پردازی از اقدامات بنیادین جریان حوزه‌های علمیه و روحانیت پس از انقلاب است.
۳. امکان تحصیل حضوری تمام وقت، نیمه وقت، غیرحضوری و مجازی برای طلاب خواهر و حضور گسترده و تأثیرگذار مبلغان طلبه خواهر در عرصه‌های مختلف، نشان از ارزشمند بودن مقام زن در نظام مقدس جمهوری اسلامی است.
۴. از ثمرات حوزه‌های علمیه خواهران در تربیت طلاب علوم دینی حضور و نقش‌آفرینی دینی، فرهنگی و تربیتی آنان در مدارس، مساجد، خانواده‌ها و… حتی در ارگان‌ها و سازمان‌هاست که پیش از انقلاب، هیچ سابقهای از آن وجود ندارد.
۵. امروزه نه تنها جمهوری اسلامی میزبان طلاب خواهر خارجی در کشور است بلکه آمار اعزام بانوان مبلغ به دورترین نقاط دنیا بیانگر پویایی حوزه‌های علمیه خواهران ایران است که در منطقه و جهان نظیر ندارد.
۶. در حالی که پیش از انقلاب از تولیدات دینی و فرهنگی خواهران اثری یافت نمی‌شود یا انگشت شمار بود، پس از انقلاب، خواهران طلبه دارای تولیدات فراوان و فاخر علمی و پژوهشی در قالب هزاران کتاب، طرح‌های پژوهشی، پایان‌نامه، نرم‌افزار و آثار فضای مجازی هستند که از برجسته‌ترین دلایل تفوق دیدگاه انقلاب اسلامی به زن نسبت به نظام‌های سکولار مدعی حقوق زن است.
منبع: مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات (حوزه‌های علمیه)
