زندگینامهٔ علمی پروفسور عبدالعزیز ساشادینا
استاد مطالعات اسلامی، چهره برجستهٔ شیعهپژوهی و اخلاق زیستی
عبدالعزیز عبدالحسین ساشادینا ( متولد ۱۹۴۲ ) از برجستهترین پژوهشگران مسلمان در حوزهٔ مطالعات اسلامی تطبیقی، الهیات شیعه، بیواتیک و حقوق بشر است. او در خانوادهای با ریشههای هندی–شیعی در شرق آفریقا به دنیا آمد و تحصیلات اولیهٔ خود را در همان منطقه گذراند. این زمینهٔ چندفرهنگی از همان آغاز، ذهن او را به روی پرسشهای هویتی، دیگرپذیری و گفتوگوی دینی گشود؛ دغدغهای که در تمام زندگی علمی او استمرار یافت.
تحصیلات و شکلگیری هویت علمی
ساشادینا در نوجوانی به هندوستان رفت و در دانشگاه اسلامی علیگر به تحصیل علوم انسانی پرداخت. سپس برای تکمیل بنیانهای دینی و آشنایی مستقیم با تشیع، به دانشگاه فردوسی مشهد آمد و دروس حوزوی–دانشگاهی را توأمان تجربه کرد. تلاش آگاهانهٔ او برای پیوند دادن «مطالعهٔ متنی» با «روش علمی» در همین سالها شکل گرفت.
گام تعیینکنندهٔ بعدی، مهاجرت او به کانادا و ورود به برنامهٔ کارشناسی ارشد و سپس دکتری در دانشگاه تورنتو بود؛ جایی که رسالهٔ دکتری او دربارهٔ «سیر تحول عقیدهٔ مهدویت در امامیه» نوشته شد و بعدها هستهٔ کتاب مشهور Islamic Messianism شد. این اثر نقطهٔ عطفی در مطالعات شیعه به روش تاریخی–انتقادی در غرب به شمار میرود.
حرفهٔ دانشگاهی و رشد فکری
ساشادینا فعالیت دانشگاهی را در دههٔ ۱۹۷۰ آغاز کرد و بیش از سه دهه در دانشگاه ویرجینیا به عنوان استاد دینپژوهی به تدریس پرداخت. بعدها به دانشگاه جورج میسون رفت و «کرسی IIIT در مطالعات اسلامی» را به عهده گرفت. حوزههای تدریس او عبارتاند از:
الهیات اسلامی (شیعه و سنی)
تاریخ اندیشهٔ اسلامی
اخلاق زیستی (Islamic Bioethics)
اسلام و حقوق بشر
پلورالیسم دینی
مطالعات تطبیقی قرآن
فعالیت او تنها به تدریس محدود نبود؛ بلکه نقشی جدی در نهادسازی فکری، گفتوگوی بینادیانی و کمیتههای اخلاق پزشکی داشت.
جهتگیری پژوهشی و تحول فکری
در پژوهشهای او دو محور اصلی همواره در هم تنیدهاند:
۱. شیعهپژوهی تاریخی – اندیشهٔ سیاسی و کلامی
او در آثاری چون Islamic Messianism و The Just Ruler in Shiʿite Islam تلاش کرد اندیشهٔ شیعی را در بستر تاریخی–اجتماعیاش تحلیل کند:
پویایی مفهوم امام و ولایت
پیدایش نظریهٔ حکومت عادل
تحولات مهدویت در قرون نخست
نقش انتظار در اندیشهٔ سیاسی شیعه
ساشادینا برخلاف سنت کلامی کلاسیک، بر تحولپذیری اندیشهٔ دینی و پیوند آن با تحولات اجتماعی تأکید میکند.
۲. اخلاق، مدرنیته و علوم معاصر
از دههٔ ۱۹۹۰، او به سمت حوزههای اخلاق کاربردی رفت و یکی از نخستین کسانی شد که «بیواتیک اسلامی» را بهصورت روشمند بنیان گذاشت. کتاب Islamic Biomedical Ethics او ترکیبی است از:
فقه و اصول
فلسفهٔ اخلاق
حقوق پزشکی
مواجهه اسلام با فناوریهای نو
در این دوره، دغدغهٔ اصلی او یافتن زبان مشترک میان سنت اسلامی و ارزشهای جهانی مانند حقوق بشر، کرامت انسانی و آزادی وجدان بود. کتاب Islam and the Challenge of Human Rights پاسخی نظری به همین موضوع است.
آثار شاخص
از میان آثار بسیار او، چند اثر ستونهای اندیشهاش را میسازند:
Islamic Messianism: The Idea of Mahdi in Twelver Shi‘ism
The Just Ruler in Shiʿite Islam
Islamic Biomedical Ethics
Islamic Roots of Democratic Pluralism
Islam and the Challenge of Human Rights
مقالات متعدد در اخلاق، فقه معاصر، الهیات تطبیقی و مطالعات بینادیانی
دستاوردهای فکری
ساشادینا در جهان اسلام و غرب به عنوان پژوهشگری شناخته میشود که:
شیعه را وارد گفتوگوی علمی جهانی کرد،
اخلاق زیستی اسلامی را بنیان گذاشت،
و کوشید رابطهٔ اسلام با حقوق بشر و دموکراسی را بازخوانی کند.
