موج فرهنگ عامه آسیا که برای دو دهه تحت سلطه دو غول بود، یعنی کره جنوبی با موج کیپاپ و سریالهایش، و ژاپن با مانگا و انیمههایش، اکنون در حال تجربه یک تحول بنیادین است. نیروی جدیدی، سرسخت و رنگارنگ، از چین برخاسته است؛ نه از طریق گروههای موسیقی آیدل یا نینجاها، بلکه از طریق یک فیگور کوچک با گوشهای نوکتیز و لبخندی مرموز به نام لابوبو. این مجسمه کوچک اثر هنرمند هنگ کنگی، «کاسینگ لونگ»، تنها یک اسباببازی نیست، بلکه نوک پیکان موج عظیمی از فرهنگ عامه چین است که آماده به چالش کشیدن و حتی دیکته کردن سلیقههای جهانی است. لابوبو و پیشینیان و همراهانش، این پرسش تحریکآمیز را مطرح میکنند که آیا به زودی با سلطه کیپاپ و مانگا خداحافظی خواهیم کرد؟
لابوبو، به عنوان شخصیتی از خط تولید The Monsters برند پاپ مارت (Pop Mart)، نمونهای واقعی از چگونگی ترکیب قدرت داستانسرایی، طراحی و یک مدل کسبوکار درخشان توسط چین است. پاپ مارت که در سال ۲۰۱۰ تأسیس شد، به یک امپراتوری چند میلیارد دلاری «جعبه شانسی» (Blind Box) تبدیل شده است. در سال ۲۰۲۲، این شرکت درآمد عملیاتی ۴.۶۲ میلیارد یوان (حدود ۶۷۹ میلیون دلار آمریکا) با سود خالص ۵۳۹ میلیون یوان (معادل ۷۹.۳ میلیون دلار آمریکا) را گزارش کرد. رشد جهانی آن حتی شگفتانگیزتر است؛ درآمد در بازارهای خارجی در همان سال ۱۴۷.۱ درصد افزایش یافت. تا ژوئن ۲۰۲۳، پاپ مارت بیش از ۵۰۰ فروشگاه در ۲۳ کشور و منطقه، از جمله مراکز مد مانند پاریس، لندن و نیویورک، افتتاح کرده است. موسسه تحقیقات بازار جهانی فراست و سالیوان توضیح میدهد که پاپ مارت با استفاده از مدل جعبه شانسی که حس انتظار، کلکسیون و جامعه را ایجاد میکند، با موفقیت از روانشناسی مصرفکننده بهره میبرد. این مدل چیزی فراتر از یک اسباببازی است؛ این یک تجربه اجتماعی و فرهنگی است که نحوه تعامل مردم با محصولات فرهنگی را تغییر میدهد.
در مقایسه با کالاهای فرهنگی عامه کره و ژاپن، تفاوتهای اساسی در مدلهای کسبوکار و دسترسیپذیری وجود دارد. صنعت ژاپن بر اساس روایتهای داستانی طولانی و پیچیده مانند مانگا و انیمه استوار است که مصرفکنندگان برای دنبال کردن یک سریال، زمان و احساسات خود را سرمایهگذاری میکنند. محصولات جانبی آن اغلب گرانقیمت و برای کلکسیونرهای جدی طراحی شدهاند. در حالی که کره جنوبی بر بتسازی از طریق کیپاپ تمرکز دارد، جایی که طرفداران نه تنها موسیقی، بلکه محصولات جانبی، بلیت کنسرت و آلبومها را در نسخههای مختلف برای حمایت از آیدلهای خود خریداری میکنند. این اکوسیستمها حول ستارههای انسانی ساخته شدهاند. از سوی دیگر، محصولات چینی مانند پاپ مارت و لابوبو انتزاعیتر و تزئینیتر هستند. مصرفکنندگان برای داشتن آنها نیازی به دانش داستانهای پیچیده ندارند. قیمت آن نسبتاً مقرونبهصرفه است (حدود ۱۵ تا ۳۰ دلار برای هر جعبه)، بنابراین خریدی آنی و به راحتی برای نسل Z و هزارهها در دسترس است. این یک شکل سبکتر و بصریتر از مصرف فرهنگی است.
از نظر تأثیر جهانی و انطباق فرهنگی، کیپاپ و سریالهای کرهای موفق شدهاند از طریق موج «هالیو» (Hallyu) و با سفیران فرهنگی مانند BTS و بازی مرکب (Squid Game)، ارزشها، مد و زبان کرهای را به سایر نقاط جهان صادر کنند. مانگا و انیمه ژاپنی به پایه و اساس خردهفرهنگهای جهانی مانند «کاسپلی» (cosplay) و همایشها تبدیل شدند که برای دههها بر هنرمندان و فیلمسازان غربی تأثیر گذاشتند. فرهنگ عامه چین در حال حاضر کمتر سبک زندگی خاص چینی را صادر میکند و بیشتر بر زیباییشناسی و مدلهای کسبوکار تمرکز دارد. مردم لابوبو را میخرند چون طراحیهای آن منحصر به فرد و بامزه است، نه به این دلیل که نماینده یک اسطورهشناسی خاص چینی است (هرچند برخی شخصیتها از آن الهام گرفتهاند). این یک جهانیسازی ظریف از محصولاتی با DNA طراحی چینی است که به صورت جهانی پذیرفته شده است. نقش دولت نیز یک تمایز مهم است. اداره ملی صادرات و واردات فرهنگی چین فعالانه صادرات محصولات فرهنگی را به عنوان بخشی از استراتژی قدرت نرم ملی تشویق میکند. در حالی که صنایع کره و ژاپن توسط شرکتهای خصوصی هدایت میشوند و حمایت دولت بیشتر جنبه تسهیلگرانه دارد.
لابوبو تنها نشانهای از یک اکوسیستم خلاق بزرگتر است که در چین در حال انفجار است. دونگهوا (Donghua) یا انیمیشنهای چینی مانند The King’s Avatar و Mo Dao Zu Shi، پایگاه طرفداران عظیمی دارند و مستقیماً با انیمههای ژاپنی در پلتفرمهای استریم رقابت میکنند و تعداد بازدیدهایشان به میلیاردها میرسد. پلتفرمهای رمان وب مانند China Literature به مخازن مالکیت معنوی تبدیل شدهاند و میلیونها عنوان از آنها به سریالها و بازیهای موفق اقتباس شده و همافزایی عمودی شبیه به دنیای سینمایی مارول (MCU) ایجاد کردهاند. صنعت بازیهای موبایل در دست شرکتهایی مانند Tencent و NetEase در حال تبدیل شدن به غولهای جهانی است. بازیهایی مانند گنشین ایمپکت (Genshin Impact) از استودیوی miHoYo (یا HoYoverse) نه تنها با درآمدهای سالانه میلیارد دلاری از نظر مالی موفق هستند، بلکه با کیفیت انیمیشن و داستانهای جذاب با رنگ و بوی خاص چینی، قلب بازیکنان جهانی را نیز به دست آوردهاند.
در نهایت، ظهور فرهنگ عامه چین نشانهای برای خداحافظی با کیپاپ و مانگا نیست. این موج دقیقاً یک رقیب جدید و قدرتمند است که ذائقههای جهانی را متنوع و دموکراتیک میکند. بازار اکنون گزینههای بیشتری دارد و یک طرفدار میتواند همزمان عاشق سریالهای کرهای باشد، فیگورهای لابوبو را جمعآوری کند، گنشین ایمپکت بازی کند و همچنان منتظر جدیدترین فصلهای مانگا باشد. سلطه بر فرهنگ عامه دیگر در انحصار یک یا دو کشور نیست. لابوبو و اکوسیستم آن نمادهای عصر جدیدی هستند که در آن چین دیگر یک دنبالهروی روندهای فرهنگ عامه نیست، بلکه یک روندساز است. آنها دستورالعمل موفقیت را از ژاپن و کره در زمینه کیفیت محتوا، محصولات جانبی و جامعه طرفداران آموخته و قدرت تولید، مدلهای کسبوکار نوآورانه و حمایت قوی دولتی را به آن افزودهاند. این جنگی برای پیروزی نیست، بلکه یک تکامل است که در آن صحنه فرهنگ عامه جهانی با بازیکنان جدید و پر از اعتماد به نفس گسترش مییابد. خوشامدگویی مناسب، خداحافظی نیست، بلکه «به رقابت خوش آمدید» است. برای طرفداران در سراسر جهان، این خبر خوبی است، زیرا همیشه چیزهای جالب بیشتری برای دوست داشتن وجود خواهد داشت.[1]
[1] moderndiplomacy.eu/2025/08/29/the-rising-of-chinese-pop-culture-labubu-against-k-pop-and-anime
