یادداشت | میلیون مخاطب در خارج از کشور؛ هدف‌گذاری سازمان دیانت برای سال ۲۰۲۸

دولت ترکیه برای گسترش نفوذ ایدئولوژیک و سیاسی خود و با استفاده از مساجد تحت کنترل ترکیه در اروپا و آمریکای شمالی، هدفی را برای رسیدن به نزدیک به 12 میلیون نفر مخاطب در خارج از کشور به عنوان بخشی از عملیات تأثیرگذاری دولت تعیین کرده است.

این هدف در برنامه راهبردی اداره امور دینی (سازمان دیانت) برای سال‌های 2024 تا 2028 مشخص شده و محدودیت‌های این هدف خاص، تاکتیک‌ها و راه‌حل‌های پیشنهادی برای رفع محدودیت‌ها شناسایی شده است.

بر اساس این برنامه، سازمان دیانت تا پایان دوره استراتژیک قبلی (2020-2024) به 1.9 میلیون نفر مخاطب رسیده بود و قصد دارد این رقم را تا پایان سال 2028 به 11.9 میلیون نفر افزایش دهد.

بستر اصلی برای این فعالیت‌های تبلیغاتی مساجد است، اگرچه مکان‌های ویژه‌ای که دوره‌های دینی ارائه می‌دهند نیز توسط دولت ترکیه استفاده شده‌اند. این بسترها از سوی امامان ترکیه‌ای که توسط دیانت به خارج از کشور اعزام شده‌اند، اداره می‌شوند.

عملیات خارجی دیانت به صورت محلی از سوی وابسته‌های دینی و مشاوران مستقر در سفارت‌های ترکیه که از مصونیت دیپلماتیک برخوردارند، نظارت می‌شود. این مقامات مستقیماً به اداره کل امور خارجی (Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü)، یکی از سه شاخه اصلی دیانت، که تحت نظارت مستقیم رئیس این نهاد عمل می‌کند، گزارش می‌دهند.

این برنامه افزایش حقوق برای کارکنان سازمان دیانت که به صورت قراردادی کار می‌کنند را توصیه می‌کند، با توجه به اینکه حقوق فعلی برای حفظ کارکنانی که یا شهروند کشورهای میزبان هستند یا اقامت دائم دارند، کافی نیست. این برنامه بیان می‌کند که افزایش حقوق اکتبر 2022 ناکافی بود و منجر به استعفای بیش از 100 نفر از کارکنان شد.

این برنامه اصلاح قانون شماره 633 را که به سازمان دیانت می‌پردازد، برای امکان ارائه بسته‌های جبرانی بهتر برای کارکنان قراردادی توصیه می‌کند.

امسال دفتر رئیس‌جمهور اردوغان به دیانت دستور داد تا با سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO) که از سوی ترکیه در خارج از کشور تأسیس شده‌اند، به عنوان بخشی از یک برنامه جامع برای تقویت ظرفیت‌های آنها همکاری کند. هدف این است که از انگیزه‌های دینی برای هدایت این NGOها به سمت پیشبرد اهداف سیاسی دولت در کشورهای خارجی استفاده شود.

دفتر ریاست جمهوری همچنین از دیانت خواست تا پرسنل واجد شرایط بیشتری برای مأموریت‌های خارجی ترکیه جذب کند، ظرفیت‌های اداری و فنی آنها را بهبود بخشد و منابع مالی اضافی به سازمان‌هایی که برای «دیپلماسی فرهنگی» مأموریت دارند، تخصیص دهد.

از ابتدای امسال، دیانت گزارش داد که 586 نفر پرسنل در خارج از کشور خدمت می‌کنند، از جمله مشاوران و وابسته‌های سفارت، که بیشتر آنها به صورت قراردادی استخدام شده‌اند. با این حال، گزارش داخلی وزارت امور خارجه برای سال 2024 نشان می‌دهد که تعداد کل پرسنل 1,497 نفر است، از جمله امامانی که برای کار در مساجد و دیگر نهادهای دینی منصوب شده‌اند.

تفاوت در اعداد برآمده از کارکنانی است که برای اشتغال موقت و کوتاه‌مدت منصوب شده‌اند و همچنین برنامه مخفی که توسط سازمان اطلاعات ترکیه (Milli İstihbarat Teşkilatı، MIT) اجرا می‌شود، که از کارمندان دینی به عنوان پوشش برای اعزام عوامل خود به کشورهای خارجی استفاده می‌کند.

از آنجا که امامان ترکیه‌ای می‌توانند به راحتی در جوامع مهاجر فعالیت کنند و دسترسی مستقیم به سازمان‌ها و شهرداری‌های محلی داشته باشند، این وضعیت فرصتی عالی برای اطلاعات ترکیه فراهم می‌کند تا نه تنها اطلاعات جمع‌آوری کند بلکه افراد بالقوه را در این جوامع شناسایی کند.

اطلاعات جمع‌آوری‌شده به اطلاعات ترکیه اجازه می‌دهد تا نقاط ضعف در جوامع محلی را شناسایی کند که می‌توانند برای تأثیرگذاری بر سیاست‌های ملی به نفع دولت ترکیه بهره‌برداری شوند. علاوه بر این، شبکه‌ای از ارتباطات ایجاد می‌کند که می‌توانند در صورت لزوم برای راه‌اندازی اعتراضات و تجمعات در کشورهای خارجی بسیج شوند.

مأموریت اداره کل امور خارجه دیانت به صراحت بر اهمیت هماهنگی فعالیت‌های خود با سایر سازمان‌های دولتی ترکیه، از جمله نهادهای اطلاعاتی، در انتخاب، آموزش و آماده‌سازی پرسنلی که برای خدمت در خارج از کشور منصوب می‌شوند، تأکید می‌کند.

در یک مأموریت گسترده و فراگیر، بخشنامه‌ای که وظیفه این اداره را تعریف می‌کند، بیان می‌کند که «ملزم به انجام هر وظیفه‌ای است که به آن محول شده است»، که ممکن است شامل جاسوسی در خاک خارجی به نمایندگی از اطلاعات ترکیه باشد.

در دهه گذشته، دولت اردوغان به طور قابل توجهی عملیات جاسوسی خود را در خارج از کشور تشدید کرده است، از طریق چندین سازمان دولتی که به طور فعال عوامل، دارایی‌ها و خبرچین‌ها را از شهروندان دوگانه تا اتباع خارجی جذب می‌کنند تا اطلاعات جمع‌آوری کنند.

هدف از این سیاست جدید این است که اهرمی برای دولت اردوغان در مذاکرات با همتایان خود فراهم کند، بر سیاست‌های دولت‌های میزبان تأثیر بگذارد، نمایندگانی برای بسیج اجتماعی به منظور دستیابی به اهداف سیاسی ایجاد کند و گروه‌های مخالف در جوامع مهاجر ترکیه را سرکوب کند.

در سال‌های اخیر، امامان و مساجد ترکیه در اروپا تحت تحقیقات برای عملیات جاسوسی که منتقدان و مخالفان دولت اردوغان را هدف قرار می‌دهند، قرار گرفته‌اند. بسیاری از کشورهای اروپای غربی، به ویژه آلمان، فرانسه و اتریش، اقداماتی را برای محدود کردن دخالت‌های ترکیه از طریق سازمان دیانت و مساجد ترکیه اجرا کرده‌اند.

برای پیمایش موانع در کشورهای خارجی، برنامه استراتژیک توصیه می‌کند که ترکیه پروتکل‌های همکاری با کشورهای میزبان امضا کند تا امامان را از بررسی‌های دقیق‌تر محافظت کند. اقدامات پیشنهادی برای رفع چالش‌های امامان ترکیه شامل راه‌اندازی کمپین‌هایی به بهانه آزادی دین، همکاری با سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشر برای جذب متحدان و پیگیری تلاش‌های دیپلماتیک است.

ژانویه 2020، آنکارا – علی ارباش، رئیس سازمان دیانت ترکیه در افتتاحیه مقر جدید سازمان اطلاعات ترکیه (MIT) دعا می‌کند

این برنامه همچنین توصیه می‌کند که ترک‌هایی که قبلاً شهروند این کشورها هستند جذب شوند و قبل از منصوب شدن به عنوان امام، در ترکیه آموزش ببینند. برای حمایت از این ابتکار، دیانت 608 میلیون لیر ترکیه برای برنامه اختصاص داده است. بیش از هزار دانشجو از اروپا و آمریکای شمالی در ترکیه آموزش دیده‌اند و بسیاری از آنها در حال حاضر در دیانت مشغول به کار هستند.

دیانت هم نیروی انسانی و هم منابع مالی برای تحقق این برنامه بلندپروازانه دولت اردوغان را در اختیار دارد. از امسال، دیانت 140,185 نفر پرسنل در فهرست حقوق‌بگیران خود دارد، که عمدتاً مرد هستند، بدون احتساب افراد استخدام‌شده در پست‌های سطح پایه. این سازمان حدود 90,000 مسجد را نظارت می‌کند و بودجه‌ای برای سال 2024 به مبلغ 91.8 میلیارد لیر ترکیه دارد که افزایش چشمگیری را به میزان 151 درصد نسبت به بودجه سال گذشته، 36.5 میلیارد لیر، نشان می‌دهد. بودجه پیشنهادی برای سال 2025 که در سپتامبر ارائه شده، 130.1 میلیارد لیر ترکیه است.^[1]

ملاحظه: مجموع بودجه سازمان دیانت در سال 2024، 91 میلیارد و 800 میلیون لیر بوده که بخش مهم آن در بخش حقوق کارکنان (77 میلیارد و 500 میلیون لیر) استفاده می‌شود.

علاوه بر این مورد که اصلی‌ترین محل مصرف بودجه سازمان دیانت است، ردیف‌های مصرفی بودجه این سازمان به شرح زیر است:

پرداخت حق بیمه کارکنان: 10 میلیارد لیر

خریدهای اقلام مصرفی: 2 میلیارد و 500 میلیون لیر

هزینه‌های جاری: 361 میلیون لیر

هزینه‌های سرمایه‌ای: 1 میلیارد و 367 میلیون لیر

برپایه گزارش رسمی سازمان دیانت از فعالیت‌های خود در سال ۲۰۲۳، این نهاد در خارج از کشور دارای 90 نمایندگی و رایزنی دینی رسمی بوده است که حوزه جغرافیایی این 90  نمایندگی از شرق آسیا تا آمریکای جنوبی را شامل می‌شود. مجموع نیروی انسانی شاغل به کار در خارج از کشور سازمان دیانت بالغ بر 2 هزار نفر است که در قالب روحانی مستقر، مبلغ، واعظ، استاد علوم اسلامی، استاد هنرهای اسلامی و… فعالیت می‌کنند. سازمان دیانت در این کشورها نمایندگی رسمی دارد، اما حوزه فعالیتی آن شامل 120 کشور است که در 30 کشور باقی مانده از طریق نماینده‌های غیررسمی و یا تشکیلات‌سازی از بومیان فعالیت می‌کند.

نکته قابل توجه در حوزه مصرف بودجه حقوق کارکنان این است که بخش عمده این بودجه برای کارکنان خارج از کشور است (به دلیل پرداخت ارزی به آنها). بر همین اساس در سال 2020 که ریز مخارج آن از سوی سازمان‌های نظارتی منتشر شده است، 40 درصد از بودجه حقوق کارکنان کل سازمان دیانت اختصاص به کارمندان خارج از کشور داشته است.

سازمان دیانت در سال 2023 قریب به 1800 کلاس و دوره آموزش دینی در کشورهای مختلف جهان برگزار کرده است.

همچنین این سازمان قریب به 100 نفر از کارمندان خود را برای تحصیل علوم اسلامی در کشورهای مختلف -با هدف شناخت فضای دینی آنجا و نه لزوما تحصیل صرف- به کشورهای مختلف جهان فرستاده و بورس کامل کرده است.

سازمان دیانت همچنین از 107 کشور جهان دانشجویانی را برای تحصیل در رشته‌های مختلف علوم اسلامی در ترکیه بورس کرده است که ضمن عدم اعلام آشکار رقم نهایی حاضران در ترکیه، در سال جاری میلادی میزان مراجعه و درخواست این بورس بالغ بر 10 هزار نفر بوده است.

به نهادها و فعالان حوزه دیپلماسی فرهنگی و مذهبی پیشنهاد می‌شود گزارش فعالیت‌های ۲۰۲۳ سازمان دیانت^[2]، به‌ویژه بخش‌هایی که به ارزیابی نقاط قوت و ضعف خود پرداخته‌اند و همچنین متن برنامه راهبردی جدید سازمان دیانت ترکیه که برای دوره چهارساله پیش رو (۲۰۲۴-۲۰۲۸) نگاشته شده است^[3]، به تفصیل بازخوانی و تحلیل شود.

[1] nordicmonitor.com/2024/10/turkey-aims-to-influence-millions-abroad-by-utilizing-mosques-and-government-employed-imams
[2] stratejigelistirme.diyanet.gov.tr/Documents/2023 Yılı Faaliyet Raporu.pdf
[3] stratejigelistirme.diyanet.gov.tr/Documents/2024-2028 Stratejik Plan.pdf