روز یکشنبه ۱۲ ژانویه ۲۰۲۵ (۲۳ دی ۱۴۰۳) کنفرانس «آموزش دختران در جوامع مسلمان: چالش‌ها و فرصت‌ها» در پایتخت پاکستان، اسلام‌آباد، به پایان رسید. این کنفرانس از جمعه ۱۰ ژانویه تحت حمایت دولت پاکستان و با همکاری سازمان «رابطة العالم الاسلامی» برگزار شد.
طبق گفته دست‌اندرکاران، هدف از ابتکار «اعلام اسلام‌آباد برای آموزش دختران» فراهم ساختن فرصت‌های آموزشی برای دختران در جوامع مسلمان در سراسر جهان است. این ابتکار شامل چندین محور اساسی است، از جمله افزایش آگاهی درباره اهمیت آموزش دختران و تعهد کشورهای اسلامی به توسعه سیاست‌های حمایتی در این زمینه. همچنین، این ابتکار خواستار تخصیص یک روز جهانی برای برجسته کردن این مسأله و ایجاد پلتفرم‌های همکاری بین‌المللی برای اجرای آن در دنیای واقعی است.
در این کنفرانس، محمد العيسى، دبیرکل رابطة العالم الاسلامی، مقامات دولتی و پارلمانی پاکستان، تعدادی از بزرگ‌ترین مفتیان و علمای جهان اسلام، اعضای هیأت‌ها و شوراهای علمای اسلامی، و ملاله یوسف‌زی، فعال برجسته پاکستانی در زمینه آموزش دختران و برنده جایزه نوبل صلح، حضور داشتند.
جایگاه ویژه پاکستان در میزبانی کنفرانس
پاکستان به دلیل جایگاه سیاسی و دینی خود در جنوب آسیا و نقش مؤثری که در مسائل منطقه‌ای ایفا می‌کند، به عنوان میزبان این کنفرانس انتخاب شد. اسلام‌آباد که در تلاش است تا نقش خود را در منطقه تقویت کند، با چالش‌های امنیتی و اقتصادی فزاینده‌ای روبه‌رو است و در مرحله‌ای حساس از نظر سیاسی قرار دارد و روابط آن با افغانستان در وضعیتی تنش‌آمیز قرار گرفته است. بنابراین، میزبانی این کنفرانس می‌تواند تلاشی باشد برای روشن کردن موضع حمایتی پاکستان از حقوق زنان و دختران، به‌ویژه در شرایطی که طالبان محدودیت‌هایی بر آموزش دختران در افغانستان از زمان به قدرت رسیدن در آگوست 2021 اعمال کرده است.
محمد العيسى، دبیرکل رابطة العالم الاسلامی، در سخنان خود در کنفرانس تأکید کرد که هدف از این ابتکار، جلب توجه به مسأله آموزش دختران در جوامع مسلمان است. او در این خصوص اظهار داشت: «آموزش مهم‌ترین ابزار برای ساخت جوامع و تحقق توسعه است و باید همه کودکان، صرف‌نظر از جنسیت، فرصت‌های آموزشی برابر داشته باشند.»
العيسى همچنین افزود که این ابتکار شامل توافقات معنادار با کشورهای مختلف و سازمان‌های بین‌المللی خواهد بود تا از آموزش دختران حمایت بیشتری صورت گیرد و در نهایت موجب «تحولی واقعی در نظام آموزش جوامع مسلمان» شود.
حسین طه، دبیرکل سازمان همکاری اسلامی، نیز در این کنفرانس از آمادگی سازمان متبوع خود برای مشارکت در حمایت از این ابتکار خبر داد. او گفت: «آموزش دختران از حقوق اساسی است که باید همه کشورها برای تأمین آن تلاش کنند. دین اسلام نیز بر طلب علم برای همه بدون هیچ‌گونه تبعیض تأکید دارد و این ابتکار باید گامی به‌سوی تحقق برابری در آموزش میان دختران و پسران باشد.»
ملاله یوسف‌زی، فعال مشهور پاکستانی در زمینه آموزش دختران، که خود برنده جایزه نوبل صلح است، در واکنش به این ابتکار تأکید کرد که آموزش «قدرت تغییر است» و یک دختر تحصیل‌کرده نسل‌های آگاه‌تر و قوی‌تری خواهد ساخت. او افزود: «به آنها [طالبان] مشروعیت ندهید… به عنوان رهبران مسلمان، اکنون زمان آن است که صدای خود را بلند کنید و از قدرت خود استفاده کنید. شما می‌توانید رهبری واقعی را نشان دهید. شما می‌توانید اسلام واقعی را نشان دهید.»
محرک‌های سیاسی
با وجود اهمیت این ابتکار، برخی ناظران افغان بر این باورند که زمان‌بندی طرح این ابتکار توسط پاکستان می‌تواند در درجه اول با انگیزه سیاسی همراه باشد، زیرا روابط میان کابل و اسلام‌آباد در روزهای اخیر دچار تنش‌های قابل توجهی شده است.
احمد سعید، دیپلمات پیشین افغان، معتقد است که پاکستان قصد دارد از این ابتکار به‌عنوان ابزاری برای فشار به حکومت طالبان استفاده کند، حکومتی که با چالش‌های داخلی و خارجی زیادی روبه‌رو است. او گفت: «پاکستان در جست‌وجوی فرصتی است تا موقعیت خود را در منطقه تقویت کند، به‌ویژه در شرایطی که تنش‌ها با افغانستان شدت یافته است. این ابتکار ممکن است بخشی از تلاش پاکستان برای نمایش نقش خود در منطقه باشد.»
دیدار محمد العیسی و نظیر عیّاد، مفتی جمهوری مصر، در حاشیه نشست
او همچنین توضیح داد که اسلام‌آباد با چالش‌های امنیتی و اقتصادی «بی‌سابقه‌ای» مواجه است، از جمله افزایش حملات طالبان پاکستان، که دولت طالبان افغانستان را به پشتیبانی از این حملات از طریق خاک افغانستان متهم می‌کند. این وضعیت موجب پیچیدگی بیشتر روابط دو کشور شده است.
سعید همچنین طرح این ابتکار را در چارچوب «مکايدات سیاسی با افغانستان» قرار داد و اشاره کرد که پاکستان قصد دارد با برجسته کردن مواضع سیاسی خود و نشان دادن حمایت از مسائل زنان و آموزش، فشارها بر دولت افغانستان به دلیل سیاست‌های سختگیرانه‌اش در قبال آموزش دختران را افزایش دهد.
تقسیم‌نظر در حکومت طالبان
رفیق رجا، تحلیلگر سیاسی افغان، معتقد است که در داخل حکومت طالبان نظرات متفاوتی در خصوص آموزش دختران وجود دارد. او گفت: «برخی از رهبران نزدیک به هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان، دیدگاه‌های سختگیرانه‌تری در مورد این مسأله دارند، در حالی که دیگران در داخل دولت معتقدند که آموزش دختران باید بخشی از توسعه طبیعی افغانستان باشد و باید برای حمایت از منافع مردم آن را فعال کرد.»
وی افزود که با وجود فشارهای بین‌المللی زیاد برای تغییر موضع طالبان، «هبت‌الله آخوندزاده همچنان به موضع سختگیرانه خود پایبند است و اجازه نمی‌دهد هیچ یک از مقامات حکومت در این خصوص بحث کنند، که این وضعیت موجب ایجاد شکاف داخلی در این زمینه شده است.»[1]
ملاحظه: این نشست با حمایت ویژه رابطة العالم الإسلامی برگزار شد و حضور پررنگ نهادها و شخصیت‌های سعودی در آن نشان می‌دهد که عربستان از این ابتکار آموزشی حمایت کرده است. این نشست می‌تواند به‌عنوان تلاشی از سوی عربستان برای تقویت موضع خود در مقابل سیاست‌های طالبان در افغانستان تفسیر شود. عربستان سعودی با برگزاری این نشست تلاش کرد که از یک طرف با هم‌نشینی استعاری محمد العیسی در کنار ملاله یوسف‌زی، فعال حقوق زنان و برنده جایزه صلح نوبل، و از سوی دیگر در مخالفت با سیاست‌های زن‌ستیزانه طالبانی، خود را به عنوان حامی حقوق زنان و آموزش در جهان اسلام معرفی کند.
بی‌شک تنش‌های اخیر میان پاکستان و طالبان که حتی به درگیری‌های نه‌چندان جدی نظامی انجامید، نقش اساسی در برگزاری این نشست در این شرایط زمانی و این جغرافیای مکانی داشته است.
[1] aja.ws/d7t0wb
