وقتی مشتریان در فضای نیمهتاریک نشستند و قلیانشان را روشن کردند، یک خواننده مصری ــ که پیشتر در یک مسابقه استعدادیابی شرکت کرده بود و لباس مشکی دکلته به تن داشت ــ روی صحنه آمد تا اجرای شبانه را آغاز کند.
با پسزمینهای پرزرقوبرق، میکروفن را برداشت و شروع به خواندن کرد؛ از تماشاگران مرد و زن میانسال خواست با اجرای ترکیبی از آهنگهای سعودی و مصری دست بزنند.
این صحنه مربوط به یکی از شبهای اخیر در یکی از «لانژها» بود؛ سالنهای موسیقیای که از زمان آغاز برنامه بلندپروازانه لیبرالسازی در عربستان، به سرعت زیاد شدهاند.
لانژها جایی هستند که مردان و زنان میتوانند کنار هم موسیقی زنده گوش کنند و قلیان بکشند؛ سرگرمی ارزانی که هم به کارگران خارجی و هم به سعودیها ارائه میشود. این در کشوری است که سالها کنسرتها ممنوع بود و جداسازی جنسیتی سختگیرانه اجرا میشد.
اما به نظر میرسد کار بسیاری از لانژها تمام شده است: مقامهای ریاض و جده در هفتههای اخیر دستکم ۲۴ مکان از این دست را بستهاند.
گرچه مسئولان علت را «تخلفات جدی» بهداشتی و عمومی اعلام کردهاند، برخی این اقدام را واکنشی به فشار محافظهکاران میدانند؛ کسانی که لانژها را مراکزی مشکوک و آلوده میشمارند، با اتاقهای تاریک که محلی پنهان برای معاشرت زنان و مردان، نوشیدن الکل قاچاق یا حتی مصرف مواد مخدر است.
فلاح المسرَده، یک خواننده محافظهکار، ماه گذشته در ویدیویی که در اسنپچت دستبهدست شد، از یکی از لانژها در شرق ریاض شکایت کرد: «به این زنها نگاه کنید که وارد لانژ میشوند، درست روبهروی خانههای مردم در یک محله مسکونی.»
او گفت: «رفتم پیش پلیس، فرستادند شهرداری. رفتم شهرداری، فرستادند اداره نظارت. من میخواهم صدایم شنیده شود. خستهام.»
خود وجود لانژها نشاندهنده تفاوت آشکار میان عربستان امروز و ده سال پیش است؛ زمانی که پلیس مذهبی با تفسیر سختگیرانه از ارزشهای اسلامی مانع اختلاط زنان و مردان نامحرم میشد و سینما و بسیاری از سرگرمیها را ممنوع کرده بود.
کافههای قلیان هم اجازه فعالیت در مناطق پرجمعیت نداشتند و به حاشیه شهرها رانده میشدند تا نگرانی خانوادهها درباره جذب پسران نوجوانشان کمتر شود.
اما با به قدرت رسیدن محمد بن سلمان، همهچیز تغییر کرد. او در سال ۲۰۱۶ اختیارات پلیس مذهبی را گرفت، محدودیتهای زنان را کاهش داد و درهای کشور را به روی کنسرتها، مسابقات ورزشی و حتی جشنهای رقص باز کرد.
مقامها در ریاض «بولوار ریاض» را ساختند، مجموعهای از رستورانها، سالنهای موسیقی و مراکز سرگرمی که خود زمینهساز رشد مکانهای مشابه شد.
برای مشتریان، لانژها یک تفریح ساده و ارزاناند؛ جایی برای قلیان کشیدن. هرچند مشروبات الکلی هنوز ممنوع است، لانژها از معدود جاهایی هستند که کشیدن سیگار و قلیان در فضای بسته مجاز است.
هزینه ورودی معمولاً ۸۰ ریال سعودی (۲۱ دلار) است که شامل قلیان و یک نوشیدنی میشود. فقط مردان باید بپردازند؛ ورود زنان و زوجها رایگان است. بعضی خانوادهها حتی بچههایشان را هم میآورند.
برخی لانژها به شکل دیسکوهای لوکس طراحی شدهاند. یکی از آنها در منطقه دیپلماتیک ریاض خود را «اولین کلاب شبانه پایتخت» معرفی کرده است.
عقلالعقل، نویسنده روزنامه عکاظ، نوشته بود: «کسانی که به لانژها میروند آنها را مکانهایی زیبا برای گذران وقت و دوری از فشارهای زندگی مییابند. وجود این لانژها به کیفیت زندگی در شهرهای جهان کمک میکند.»
اما رواج گستردهشان در خیابانهای شهرهای بزرگ، برای برخی که از سرعت مدرنسازی ناراضیاند، آزاردهنده است.
یک پدر در جده گفت: «بعضی از این لانژها کثیف و مشکوک به نظر میرسند و من دوست ندارم آنجا دیده شوم، اما انگار خیلی محبوباند.»
با بستن برخی لانژها، مقامها در پی یافتن تعادلی میان ادامه گشودن فضا ــ که برای رشد اقتصادی لازم دانسته میشود ــ و کنترل پیامدهای ناخواسته این تغییرات هستند.
وزارت کشور امسال واحدی برای نظارت بر «اعمال غیراخلاقی» راهاندازی کرده که دهها نفر را به اتهاماتی مانند روسپیگری و تکدیگری بازداشت کرده است؛ اقدامی که برخی آن را احیای دوباره پلیس مذهبی میدانند.
به باور منتقدان، بیشترشان محافظهکاران دینی و اجتماعی، لانژها نشانه فروپاشی سریع هنجارهای سنتیاند.
اما اندرو لبر از برنامه خاورمیانه اندیشکده کارنگی میگوید گسترش لانژها در نهایت بازتاب «خواست جامعه سعودی» است ــ بهویژه برای کسانی که میخواهند از آزادیهای تازه بهره ببرند ولی توان مالی حضور در کنسرتهای بزرگ یا مسابقات فرمول یک را ندارند.
او گفت: «این سرمایهداری است… مردم فقط میخواهند جایی بروند، در کلاب بنشینند و قلیان بکشند. لزومی ندارد به بولوار ریاض بروند، چون صدها ریال پول ندارند.»[1]
[1] ft.com/content/2714824e-a68d-41f8-b8ca-06f9e5e8c83f
