وزارت اوقاف مصر و وزارت آموزش و پرورش، روز چهارشنبه ۲۳ ژوئیه ۲۰۲۵، تفاهمنامهای امضا کردند که اجرای طرح راهاندازی «مهدهای آموزشی در مساجد» را بهصورت آزمایشی در استان قنا آغاز خواهد کرد. بر اساس این طرح، در هر روستا و منطقهای یک مسجد بهعنوان مهدکودک تجهیز میشود، با فضای آموزشی و وسایل بازی مناسب، و آموزگاران وزارت آموزش صبحها در این مساجد به آموزش کودکانِ پیشدبستانی خواهند پرداخت.
وزیر اوقاف، اسامه الأزهری، تأکید کرده که این طرح در راستای اهداف دولت برای ریشهکنی بیسوادی، پرورش ارزشهای اخلاقی و دینی در کودکان، تقویت حس هویت ملی و تربیت نسلی از شهروندان مصری «متعادل و پیوندخورده با میراث فرهنگی و تمدنی» اجرا میشود.[1]
اسامه الازهری، وزیر اوقاف مصر، پیشتر در دسامبر گذشته ابتکار «بازگشت کُتاتيب» (مکتبهای سنتی قرآنآموزی) را راهاندازی کرده و آن را گامی در راستای احیای نقش پیشگام این نهادها دانسته بود؛ نهادی که نهفقط محل حفظ قرآن بلکه مراکزی تربیتی و آموزشی برای ساختن هویت دینی و ملی نسلهای آینده بودهاند و میتوانند آنان را در برابر «خطرات افراطگرایی و بیخدایی» مصون دارند.
در خصوص محتوای آموزشی مهدکودکهای مسجدی نیز، رسلان (از مقامات مسئول) تصریح کرده که این آموزشها صرفاً دینی نخواهند بود، بلکه برای سنین پیشدبستان طراحی شدهاند و شامل مفاهیم بسیار ساده در حوزه مهارتهای رفتاری، الفبای ابتدایی، شمارش و برخی ارزشهای دینی خواهند بود.
همچنین، رئیسجمهور عبدالفتاح السیسی در سخنرانی خود به مناسبت فارغالتحصیلی دومین دوره آموزشی وزارت اوقاف در آکادمی نظامی، در تاریخ ۲۲ آوریل گذشته، بر لزوم استفاده از مساجد بهعنوان مراکزی برای ارائه خدمات آموزشی در کنار کارکرد عبادی تأکید کرده بود.
در این میان، باید توجه داشت که یکی از مهمترین بسترهای تأثیرگذاری نهاد الأزهر بر جامعه مصر، آموزش قرآن به کودکان خردسال از طریق همین مکتبهای سنتی (کتاتيب) بوده است؛ فرآیندی که در کنار آموزش حفظ، به پرورش اخلاق، انضباط رفتاری و پیوند دینی عمیق در نسلهای جوان کمک کرده و وجهه مردمی و فراگیر الأزهر را تضمین نموده است. تضعیف تدریجی این فضا و جایگزینی آن با آموزش رسمی تحت نظارت دولت، به معنای بازتوزیع نقشها در صحنه تربیت دینی و نیز چرخشی معنادار در روایتپردازی از دین در مصر معاصر خواهد بود.
طبق بیانیه رسمی دولت، اجرای این طرح در چارچوب دستور رئیسجمهور عبدالفتاح السیسی و با همکاری نهادهای دولتی برای ارائه خدمات به شهروندان به مرحله اجرا رسیده است.[2]
ملاحظه: با توجه به سابقه تعاملات میان وزارت اوقاف و مؤسسه الازهر، این اقدام را میتوان گامی در چارچوب سیاستی بلندمدت دانست که هدف آن، تضعیف تدریجی جایگاه الازهر و در اختیار گرفتن نقشهای کلیدی در هدایت دینی جامعه مصر است.
برخلاف الازهر که نهادی تاریخی و دارای جایگاه مردمی است، وزارت اوقاف نهادی وابسته به دولت محسوب میشود که مدیریت مساجد و شبکه آموزشی مرتبط با آنها را در دست دارد.
اجرای طرح مهدکودکهای دولتی در مساجد، مصداقی است از واگذاری نقشهای تربیتی-اخلاقی به نهادی دولتی؛ نقشی که بهطور سنتی از وظایف علمی و فرهنگی الازهر بوده است.
وزارت اوقاف پیش از این نیز قوانینی وضع کرده بود که بر اساس آن تنها فارغالتحصیلان الازهر مجاز به ایراد خطبههای نماز جمعه بودند و برخی کتابها از کتابخانههای مساجد حذف شدند. این اقدامات در تحلیلهای سیاسی، نشانهای از تضعیف استقلال الازهر و تلاش دولت برای تسلط بر میدان تبلیغ دینی ارزیابی شدهاند.
کوتاه آنکه، گرچه این طرح در ظاهر با هدف سوادآموزی و تربیت اخلاقی کودکان معرفی میشود، اما شواهد روشنی وجود دارد که نشان میدهد این نوع گسترش آموزش دولتی در فضاهای دینی، در عمل موجب محدود شدن نقش سنتی الازهر در آموزش غیررسمی دین و افزایش کنترل دولت بر روایت دینی در سطوح محلی خواهد شد.
[1] ara.tv/mrdq1
[2] manassa.news/news/25868
