مقامات دینی دروزهای سویداء طی سال‌های انقلاب علیه دولت پیشین سوریه، و به‌ویژه در پنج سال اخیر، بخشی از نفوذ خود را در فضای اجتماعی بازیافته‌اند. شیخ فاضل تقی‌الدین این موضوع را به افزایش بحث‌های مرتبط با آخرالزمان و نبرد بزرگ که در «مجرویه القیامة»، یکی از متون دینی دروزها، مطرح شده است، مرتبط می‌داند.
بسیاری از ساکنان منطقه معتقدند که نزدیکی به مقامات دینی در سال‌های اخیر آنها را به هدایت و راه درست بازمی‌گرداند. به گفته تقی‌الدین، افزایش دینداری در سویداء به باور رایج درباره نزدیکی قیامت و حسابرسی مربوط می‌شود. او می‌گوید: «این مسئله باعث افزایش شمار بازدیدکنندگان از زیارتگاه‌های دینی شده است که تعدادشان ده‌ها مورد است و در بیشتر روستاها و حتی مرکز شهر پراکنده‌اند».
مقام «عین الزمان»، که در مرکز سویداء قرار دارد، نزد دروزها از اهمیت زیادی برخوردار است. محمد طرابیه، رئیس انجمن العاديات در سویداء، این مقام را مهم‌ترین مقام می‌داند و می‌گوید: «عین الزمان در گذشته دیر سنان نام داشت و به دوره بیزانس بازمی‌گردد. پیش از آن، معبدی مشرکانه بود و همچنین در برهه‌ای به‌عنوان مدرسه‌ای شناخته می‌شد که معلمان برجسته‌ای را پرورش داده است».
زیارت‌های آیینی
شیخ تیسیر رجب، رئیس دیوان مقام، تأکید می‌کند که زیارت‌ها به این مکان همواره ادامه داشته و شامل انجام نذر، زیارت عروس و زیارت‌های معمولی برای تبرک است. او می‌گوید: «حضور در این مقام در فرهنگ اجتماعی دروزها حتی در عصر اینترنت نیز کاهش نیافته است».
در مورد کمک‌های مالی که به این مقام اختصاص داده می‌شود، او توضیح می‌دهد که این کمک‌ها در درجه اول برای نیازمندان، سپس برای بخش بهداشت هزینه می‌شود. مقام عین الزمان علاوه بر جایگاه دینی، مرکزی درمانی نیز دارد که شامل داروخانه، کلینیک‌های تخصصی دندان‌پزشکی، چشم‌پزشکی، اورولوژی، قلب، اعصاب، تغذیه و پزشکی هسته‌ای است. همچنین دستگاه سنجش شنوایی دارد و خدمات پزشکی آن طبق برنامه‌ای مشخص ارائه می‌شود. بخشی از کمک‌های مالی نیز برای پوشش هزینه برخی عمل‌های جراحی اختصاص می‌یابد.
مقام عین‌الزمان
نقش مقامات در تحولات سیاسی
با آغاز اعتراضات علیه نظام پیشین سوریه، در مقطعی پرچم معترضان بر روی تپه‌ای که مقام «شیحان» در شهر شهبا بر آن قرار دارد، افراشته شد. اما نیروهای امنیتی به‌سرعت مداخله کرده و پرچم را پایین آوردند. به گفته شیخ ابوحسن سلیم الغصینی از روستای متونه، این مقام به دوران قرامطه بازمی‌گردد. در آن زمان، دو شیخ در این منطقه سکونت داشتند که یکی از آنها احتمالاً «سید قرشی» بود. آنان تابستان‌ها را در غاری در بالای تپه و زمستان‌ها را در روستای السویمرة سپری می‌کردند که امروزه این مقام در آنجا واقع شده است.
امروزه، مقام شیحان همچنان توانایی جذب زائران را دارد. شیخ کمال الخطیب، مسئول این مقام، می‌گوید که در ابتدای هر ماه هجری، در شب جمعه، مراسم مذهبی عمومی در آنجا برگزار می‌شود که مشایخ سراسر منطقه حوران در آن شرکت می‌کنند.
وی همچنین در مورد درآمدهای مقام توضیح می‌دهد که یک کمیته متشکل از هفت نفر از شهبا، ام الزیتون و صلاخد، که از سوی مشیخة العقل تعیین شده‌اند، مسئول مدیریت آن هستند. ماهانه ۷ میلیون و ۲۵۰ هزار لیره سوریه به‌طور منظم میان روستاهای اللواء و المقرن الشرقي توزیع می‌شود. همچنین این مقام هزینه تحصیل ۱۲ دانش‌آموز مستعد اما کم‌درآمد یا یتیم را تا زمان فارغ‌التحصیلی تأمین می‌کند.
زیارتگاه‌های در قله‌ها
بسیاری از زیارتگاه‌های دینی دروزی در قله‌های دورافتاده قرار گرفته‌اند که نمادی از انزوا و عبادت و همچنین جایگاه معنوی آنهاست. از جمله اینها، مقام «مار عباد» (راعی السحاب) در شهر صلخد است که به «عبد مار» نیز معروف است. او یک شخصیت مقدس از بنی‌اسرائیل بود که در زمان حضرت سلیمان (ع) می‌زیست.
شیخ خلدون جبور می‌گوید: «این مقام در ۸۰ کیلومتری جنوب صلخد قرار دارد و مسیرهایی به سمت روستاهای الغارية، المشقوق و أم الرمان دارد. مقام در دوره‌های مختلف مرمت شده و سلطان باشا الأطرش، رهبر ملی دروزها، نیز در بازسازی و استحکام آن نقش داشته است».
وی تأکید می‌کند که این مقام جایگاهی مقدس دارد و به‌ویژه در تابستان زائران زیادی به آن مراجعه می‌کنند. درآمد این مقام به امور خیریه و کمک به نیازمندان اختصاص داده می‌شود.
شیخ خلدون جبور کاهش مراجعه به مقامات دینی در سویداء را به تأثیر اینترنت بر آگاهی اجتماعی عمومی و همچنین محدودیت نقش روحانیون در ترویج اطلاعات مربوط به این مقامات مرتبط می‌داند.
نفوذ مقامات دینی بر باورها و اعتقادات دروزها به‌وضوح در مواردی مشاهده می‌شود که مزاری همنام با مقام اصلی اما در مکانی دیگر ساخته می‌شود، مانند مقام «النبی شعیب» در روستای قیصما، درحالی‌که مقام اصلی در فلسطین اشغالی قرار دارد.
ابراهیم جودیة، پژوهشگر تاریخ، می‌گوید: «مقام موجود در قیصما صرفاً یک نماد دینی و معنوی است که در سال ۱۹۲۰ ساخته و در ۱۹۴۰ بازسازی شد. این مکان تا سال ۱۹۶۰ به‌عنوان مدرسه مورد استفاده قرار می‌گرفت و مشیخة العقل (بالاترین مرجع دینی در میان دروزی‌ها) با تصمیمی رسمی، روز ۲۴ آوریل را به‌عنوان روز زیارت این مقام تعیین کرده است. در این روز بیش از هزار نفر از آن بازدید می‌کنند. این مقام روزانه زائر دارد و اهداف زیارت متفاوت است؛ برخی از دیگر استان‌ها می‌آیند، برخی برای ادای نذر، برخی برای زیارت عروس و دامادهای جدید و برخی دیگر برای استراحت و آرامش، زیرا این مقام دارای موقعیتی زیبا، محیطی آرام و امکانات مناسب ازجمله آب روان است».
جودیة معتقد است که باوجود پیشرفت‌های علمی و معرفتی، مقامات دینی همچنان جایگاه عقیدتی خود را در میان طایفه موحدین دروز حفظ کرده‌اند.
از سوی دیگر، محمد طرابیه، رئیس انجمن العاديات در سویداء، می‌گوید که پیشرفت علمی و آگاهی عمومی مانع از افزایش تأسیس مقامات دینی جدید در این منطقه شده است. او می‌گوید: «قداست دینی معیار اصلی برای تأسیس و به رسمیت شناختن یک مقام است. برای مثال، مقام الشیخ عثمان در مرکز سویداء متعلق به یکی از مشایخ اهل سنت و مقام مار الياس در شهر قدیم، متعلق به یک شخصیت مذهبی مسیحی است که دروزها نیز به او اعتقاد دارند».
مقام «النبی عثمان» تحت مدیریت استان درعا قرار دارد و مسئولیت آن بر عهده شیخ مسجد مجاور میدان الکرامة در مرکز شهر است.
تنوع مذهبی و دینی در مقامات دروزها مشهود است؛ برخی از مقامات متعلق به شخصیت‌های سنی، برخی به راهبان مسیحی و برخی دیگر به شخصیت‌های دینی یهودی مرتبط هستند، مانند مقام «حزقیل» در روستای الحریسة، که در گویش محلی به «حسقین» معروف است. واژه «حزقیل» یک نام یهودی است و در زبان عبری به معنای «خداوند نیرو می‌بخشد» است. او همچنین با نام «ذوالکفل» شناخته می‌شود، زیرا قوم یهود را از اسارت بابل نجات داد. قدمت دقیق این مقام مشخص نیست و دیدگاه‌های متفاوتی درباره آن وجود دارد.
عاصم الشاعر، یکی از اهالی منطقه و از زائران مستمر این مقام، می‌گوید: «مشایخ طایفه دروزی از فلسطین، لبنان و اردن، به همراه مشایخ جبل العرب، هرچند سال یک‌بار برای انجام آیین‌های مذهبی، شامل خواندن «الدّور» از کتاب الحکمة و صرف غذا در صحن مقام، به اینجا می‌آیند. در تابستان، میزان زیارت‌ها افزایش می‌یابد و مقام حزقیل به‌طور ویژه موردتوجه بازدیدکنندگان از سراسر سویداء قرار دارد».
وی می‌افزاید که کمیته‌ای متشکل از افراد منتخب اهالی روستا، به نام «لجنة الوقف»، مسئولیت نگهداری، تعمیر و نظافت مقام را بر عهده دارد. بااین‌حال، به دلیل موقعیت دورافتاده این مقام از مرکز شهر، میزان کمک‌های مالی به آن در مقایسه با سایر مقامات کمتر است، اما همین مقدار نیز برای خدمات موردنیاز روستا هزینه می‌شود.
در برخی موارد، فرد مدفون در مقام، از اهالی همان روستا است، مانند «مقام الشیخ أبی علی حسین صافی» در روستای ملح. سهی الباسط، مدیر یک مدرسه در این روستا، می‌گوید که این شیخ در دوران حکومت عثمانی به زندگی زاهدانه‌ای مشغول بود و در سال ۱۹۳۶ درگذشت.
او درباره آیین زیارت خود توضیح می‌دهد: «گاهی به‌تنهایی و گاهی همراه خانواده یا دوستانم به مقام می‌روم. همیشه باید حجاب داشته باشم، مانند تمام مقامات در سویداء. در مقام، شمع روشن می‌کنم، دعا می‌خوانم و پس از زیارت، احساس آرامش عمیقی دارم».
باوجود پیشرفت‌های علمی و فناوری و کاهش بی‌سوادی در سویداء، مقامات دینی همچنان جایگاه خود را در میان مردم حفظ کرده‌اند. بسیاری از زائران این اماکن، آرامشی را که از زیارت کسب می‌کنند، در زندگی سخت و دشوار خود منعکس می‌کنند و به آن پناه می‌برند.[1]
[1] aja.ws/7o1j8t
