به مناسبت برگزاری یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم، پیام مهمی از سوی مقام معظم رهبری صادر گردید. همان‌طور که در هنگام قرائت پیام، تأکید شد ایشان برای نگارش و تنظیم این پیام وقت زیادی صرف کردند و با دقت نظر مثال‌زدنی، محتوایی جامع، قاطع و در عین حال پرظرفیت را خطاب به حوزه‌های علمیه ارائه کردند.
در این مجال بر آنیم در ابتدا مرور اجمالی و تیتروار به پیام داشته و سپس با انعکاس فحوایی آنچه که در میان جامعه مخاطب اعم از بدنه مدیریتی و نیز بدنه علمی و تبلیغی حوزه در روی صحنه و سن برخی رسانه‌های مطبوع و خبری در قالب پیام‌ها و سخنرانی‌های قدردانی و نیز تحلیل ارائه شده است تلاش می‌کنیم آنچه که بعد از صدور پیام، تبادر جامعه مخاطب را منعکس و متبلور نموده است مورد ملاحظه قرار دهیم.
فرازهای مهم پیام:
سرفصل‌ها و فرازهای مهم پیام را می‌توان در موارد ذیل شماره نمود:
تاریخچه‌ای از روند تشکیل حوزه علمیه قم، تحلیل محتوایی عنوان «حوزه علمیه»، وظایف و اولویت‌های تحقق حوزه پیشرو و سرآمد، وظیفه علمی، راهکارهایی برای تحقق وظایف علمی، وظیفه تربیت نیروی مهذب و کارآمد، تشکیل دستگاه تبلیغی، مهذب‌پروزی آری! نه منزوی‌پروی، روحانیت پیشتاز در همه جبهه‌های تقایل با دشمنان، آفت مخرب جدایی دین از سیاست، مردمی بودن، -مشارکت در تولید و تبیین نظامات اجتماعی،تمدن سازی اسلامی: برجسته‌ترین انتظار از حوزه، تلقی درست و کامل موضوعات
تلقی درست و کامل پیام و اولویت نگاری درست
بدیهی است که تمامی موضوعات مطرح شده در پیام، بایستی مورد اهتمام بوده و چرایی طرح آنها، کما هو حقه و به درستی و آن چنان که مدنظر رهبر معظم انقلاب می‌باشد دریافت، پردازش، تبیین وعملیاتی گردد. در همین راستا و در گام نخست، تلقی و فهم درست موضوع مطرح شده، اهمیت زیادی دارد. هم چنان‌که در متن پیام هم به این مسأله و ابتلای دور از انتظار، تصریح شده و تلقی درست و کامل موضوع، مورد تأکید معظم‌له واقع شده است. به نظر می‌رسد خودِ پیام، از این حیث، نیازمند بازتأمل و دقت هرچه بیشتر بالاخص در بخش نگاه
کلان‌نگرانه اشراب شده در پیام می‌باشد و شاید بتوان گفت هم در جهت استقرای موضوعات طرح شده، هم در جهت میزان و چگالی و وزن برخی موضوعات و هم در اولویت بندی، دچار آقت تقلیل‌گرایی و یا حتی اشتباه می‌باشیم که این مسأله، قطعا ما را در تبیین درست موضوعات و گفتمان‌سازی برای آنها، همچنین برای چینش صحیح اولویت‌های مؤکد در پیام و در نهایت برای برنامه‌ریزی و عملیاتی‌سازی مفاد آن، دچار خطا و مشکل می‌کند و در این صورت، برای رسیدن به اهداف عالیه‌ای که در آن طرح و پیش‌بینی شده است قرین توفیق نخواهیم بود. شایان توجه آنکه، معظم‌له با نگاهی عالمانه و میدانی و با تلقی درست از وضعیت میدان، در موارد متعدد، وارد فازهای برنامه‌ریزی و دستورالعمل‌های اجرایی جهت تحقق اهداف ، گردیده است و برای اینکه مخاطب خود را به موضوع و فاز عملیاتی آن نزدیک نماید به اندازه وسع پیام و ظرفیت آن، تلاش شده است برخی از ابعاد موضوعات تنقیح گردد.
تقلیل گرایی در پردازش و چینش موضوعات پیام
از باب مثال در موضوع برجسته‌ترین انتظار از حوزه‌های علمیه، در چند سطر، نگاه معظم‌له به بحث تمدن تشریح شده است یا در ساماندهی امر مبارک تبلیغ که ایشان در این پیام مهم، از عبارت «بلاغ مبین» بهره برده‌اند به ضرورت تشکیل دستگاهی برای رسیدن به اهداف منقح شده تبلیغی، با وجود برخی سازمان‌ها و تشکیلات که رسالت تبلیغی را عهده‌دار هستند تصریح نموده اند.
اولویت‌بندی صحیح موضوعات طرح شده، سرفصل مهم دیگری در نحوه عملی کردن مفاد پیام می‌باشد. تأکید بر این اصل بدیهی، از آن جهت است که در تبادرهای تبلوریافته در برخی بیانات و تحلیل‌ها، آن دقت و توجهی که مورد انتظار می‌باشد ملاحظه نمی‌شود و چه بسا موضوعی که در چینش اولویت‌ها، در رتبه‌های پایین قرار می‌گیرد به اشتباه، رتبه‌های نخستین را هم در مجال‌های گفتگویی و طبعا در مجال‌های عملیاتی به خود اختصاص داده است که می‌توان در این خصوص، به موضوع ساماندهی مدارک حوزوی اشاره نمود.
نگارنده معتقد است این موضوع در مقایسه با وزن و حجم موضوعات تأکید شده در پیام، یک موضوع استطرادی می‌باشد. قطعا اگر وزن موضوع ساماندهی مدارک را، به درستی تلقی و فهم کنیم شاید نتوان سهم قابل توجهی به آن، در تحقق فرازهای مهم مورد نظر مانند تحقق تمدن نوین اسلامی یا حرکت به سمت حوزه پیشرو و سرآمد، قائل شد.
تدوین نظامات، بلوار رسیدن به مدینه فاضله تمدن نوین اسلامی
یکی از شاه‌بیت‌های پیام رهبر انقلاب در پیگیری موضوع تدوین نظامات از جمله نظامات اجتماعی و اقتصادی و مانند آن- که تشکیل دهنده اضلاع حکمرانی دنیای اسلام و مسلمانان می‌باشد- می‌توان بیان نمود. همان‌طور که در تقریر پیشین گذشت این امر، نیازمند چرخش و یا ترمیم نگاه به دنیا و و تنقیح کم و کیف مدیریت اسلامی دنیای مسلمانان و بلکه در مقیاس وسیع‌تر و در قاموس جهان مهدوی، نیازمند ترمیم نگاه مدیریت اسلامی جهانی می‌باشد.
تدارک ملزومات رویکرد تمدن آفرین توسط دولت اسلامی و متصدیان امر
طبعا برای تحقق پیشتازی روحانیت در همه جبهه‌های تقابل، در کنار تغییر رویکردها و کلان‌نگرانه دیدن اهداف، سیاست‌ها و برنامه‌ها، نیازمند بسترسازی‌های لازم می‌باشیم و دولت اسلامی برای تهیه خلعت مبارک حکمرانی اسلامی در ساحت اندیشه و نظر، و آنگاه گام گذاشتن در سبیل تحقق و اقدام، بایستی ملزومات مادی و معنوی آن را برای حوزه مبارکه و حوزویان مجاهد و نستوه، فراهم سازد و در این صورت است که در کنار و به دنبال اقبال و استقبال‌های صادقانه و مخلصانه در طیف‌های متلون حوزوی اعم از بدنه مدیریتی یا بدنه علمی آن، شاهد تلاش و تکاپوی جدی و عملیاتی در راستای تحقق اهداف عالیه تدارک شده در پیام مقام معظم رهبری خواهیم بود.
همچنان‌که این تلاش و تکاپوی مقدس و بسیار ارجمند در ذیل پیام معظم‌له با عنوان «بیانیه گام دوم انقلاب» نیز باید همیشه بعنوان نصب العین حوزه و حوزویان و همه کسانی که خود را در قبال تحقق «تمدن نوین اسلامی» مسؤول و مؤثر می‌دانند مدنظر و عمل قرار گیرد و از آسیب توجه مقطعی و سمیناری، مصون بماند و در ساخت نرم و سخت تلاش‌های تمدن ساز، خود را بازنمایی کنند و در این صورت این افاضات حکیمانه، سرمنشأ تحولات واقعی، اثرگذار و جهانی خواهند بود و ما را به معنای واقعی و به دور از شعار و شعارزدگی، به دوران طلایی و پرتلألوی حکمرانی اسلام ناب در زیر لوای منتظر موعود و نجات‌بخش جهان و جهانیان و اهتزازگر پرچم توحید بر بلندای بام جهان، خواهد رساند.
تلقی پیام حضرت آیت الله خامنه ای به عنوان متن مرجع و فرا راهبرد
لازم می‌دانم این نکته مهم را مورد توجه قرار دهم که به نظر نگارنده، کلمه به کلمه و عبارت به عبارت این پیام مهم و تاریخی، دارای مفهوم، و بیانگر وظیفه‌ای مهم برای مخاطبان خود می‌باشد و نباید از کنار آنها به راحتی
گذشت.
تلاش برای احیای قوس صعودی نمودار تاریخ پرافتخار حوزه علمیه قم
تفصیلی که در بخش تاریخچه افتخارات بی‌نظیر حوزه قم آمده است و اینکه اقدام عالمانه و مدبرانه مؤسس عالیقدر حوزه علمیه قم، بستر رشد شخصیت بی‌نظیری مانند رهبر کبیر انقلاب حضرت امام خمینی(ره) گردید و در نهایت انقلابی شکوهمند و یگانه را در عصر دمکراسی‌های دیکتاتور و دیکتاتوری‌های دموکرات به وقوع رساند بیانگر ظرفیت والای حوزه‌های علمیه می‌باشد که لازم است حوزه و حوزویان ضمن بالیدن به چنین ظرفیتی، از آن در راستای تحقق اهداف عالی و روزآمد بهرهبرداری کنند.
تأکید بر هجرت‌های تحول‌آفرین
تأکید بر هجرت تحول‌آفرین وحوزه‌ساز در این پیام، شاید بتواند توجه‌ها را به تکثیر چنین حرکت‌های مجاهدانه در حوزه علمیه برای تکوین دارالعلم‌های جدید معطوف نماید و بتواند تحقق‌بخش حوزه‌هایی کارآمد و پیشرو در پهنه سرزمینی و جغرافیایی کشور عزیزمان و حتی در جغرافیای علمی و دینی فراسرزمینی گردد.
کشف موریانه‌های نظری و عملی مربوط به افکار سکولاریستی
توجه به نفوذ افکار و اعتقاداتی که اسلام شیعی را از کارکردهای حکمرانانه، اجتماعی، اقتصادی، نظامی، امنیتی و سیاسی محروم می‌سازد، می‌تواند سرفصل مطالعات میدانی جدی در حوزه‌های علمیه قرار گیرد تا با تعمق در شکل‌گرفتن ساختارهای سازمان‌ها و نهادها، هم در ساحت سخت‌افزاری و هم در ساحت نرم‌افزاری، آنها را از بلای بزرگ سکولاریسم مستتر و مضمر، رهایی بخشیده و پالایش نماید.
گفتنی است به منطور اتقان بیشتر و قضاوت منصفانه در برآورد آنچه که بعد از صدور و قرائت پیام، شاهد بودیم دهها سخنرانیِ مسؤولین و اساتید حوزوی و مواضع قدرشناسانه و خطبه های نمازهای جمعه در اقصی نقاط کشور، مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته و نیازمند یک حرکت جهشی دقیق، عالمانه و به دور از شعارزدگی و عدم اقتناع به اقل وظیفه یعنی قدرشناسی و قدردانی از فرمایشات رهبر معظم انقلاب می باشیم تا به فضل الهی و با ارشادات بزرگان و علمای طراز اول حوزه های علمیه، فاصله معنادار موجود را بتوانیم با سرعت هرچه بیشتر و مطلوب‌تر پر کنیم.
باید خاطرنشان کنیم که انتظار وجود نشانه هایی در بروز ارتکازات و تبلور تبادرهای تجسم یافته در کالبد کلمات و عبارات، که حاکی از شروع هوشمندانه و برنامه‌مند حرکت تمدن ساز باشد انتظار نامتعارف و نامعقولی نمی تواند باشد؛ چرا که طرح موضوعاتی مانند تمدن نوین اسلامی و تأکید بر آن در منظومه اندیشه‌ای و کلامی رهبر فرزانه مان، دارای پیشینه چند ده ساله می باشد. اصولا بایستی شاهد تشریح گام های برداشته‌شده و مسیر طی‌شده در تحقق این هدف بزرگ باشیم و این نوع از مواجهه با آرا و اندیشه‌های معظم‌له، همچنان‌که در موارد متعدد دیگر نیز قابل تطبیق است ذهن‌ها را با رنگ شعارهای مقطعی رنگی می‌کند، رنگ پرجوهری که خیلی زود، قوت و صلابت اولیه اش را می بازد و قطعا با چنین نارویکردی به اندر خم کوچه تمدن نوین اسلامی هم نتوان بار یافت و اینکه چنین تلقی کنیم که این اقبال ها و استقبال ها، مجال چنین تفصیلاتی نبوده، رافع اشکال نبوده بلکه حاکی از گفتمان نشدن مطلوب های بزرگ مؤکد می‌باشد و گویا هربار که پیام مهمی صادر می‌شود مانند این پیام و یا بیانیه گام دوم انقلاب، ما هنوز در آستانه یک آغاز جدیدی هستیم. امیدواریم که در آینده ای نه چندان دور، همچنان‌که شاهد تصریفات صیغ استقبالی هستیم با تمسک به عنایات حضرت صاحب‌الامر(ع) که حامی اصلی و پشتیبان دائمی مکتب خانه های معارف اهل بیت(ع) می باشند شاهد نگاشته شدن تصریفات و صیغ ماضی و اخبار پیشرفت در احداث شهر فضیلت‌ها و مدینه فاضله تمدن نوین اسلامی و شیعی باشیم.
سخن آخر
موضوع «پیگیری»، طبق فرمایشات مقام معطم رهبری، مخصوصا در چند دیدار اخیر با اقشار مختلف و مسؤولین، حلقه مفقوده مدیریتی معرفی گردید. بنابراین بدیهی است که تحقق هر برنامه پیشرفته و مطلوب، نیازمند پیگیری آن توسط مسؤولینی پیگیر و دغدغه‌مند که در گام اول، تلقی و پردازش درست و کامل‌تری از موضوع مورد نظر، دارند می باشد. همان‌گونه که حق تعالی در آیات پایانی سوره توبه، شاخص های مهمی را در همین خصوص، ارائه و بیان فرمودند:
لَقَد جَا ءَکُم رَسُول مِّن أَنفُسِکُم عَزِیزٌ عَلَیهِ مَا عَنِتُّم حَرِیصٌ عَلَیکُم بِالمُؤ مِنِینَ رَءُوف رَّحِیم
متصدی حل هر مسأله و موضوعی، بایستی با جامعه هدف درگیر با آن مسأله و نیز خودِ آن مسأله، قرابت داشته و آن را با همه حیث ها و ابعادش درک نماید و وجود معضلاتی که در جامعه هدفِ درگیر با مشکل و معضل، ملاحظه می کند برای مسؤول و پیگیر موضوع، سخت و سنگین باشد و به همان میزان، برایش کیفاً و کمّاً، موضوعیت داشته باشد ضمن اینکه در راه حل‌یابی و رفع مشکل، پیگیر و دغدغه مند بوده و برای تقلیل پیامدهای منفی ناشی از ابتلائات و وجود برخی مسأله‌ها و چالش‌ها، دلسوزِ جامعه هدف تحت مدیریت و مسؤولیتش باشد. البته آسیب‌شناسی میدان مدیریت در کشور ما، مجال فراخی می‌طلبد، فقط از باب تبرک به کلام امیربیان، امیرالمومنین علی(ع) اشاره می کنیم که یکی از آسیب‌های جدی و دلیل ناکامیابی‌های مدیران می‌باشد که حضرت فرمودند: مَنْ أَوْمَأَ إِلَی مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِیَلُ. نکته جزئی ولی مهم دیگر اینکه،در کورس مدیریتی در کشور ما، در همه سطوح و گونه‌های آن، شاید درصد قابل توجهی از انرژی یک مدیر، صرف آماده کردن سخنرانی و ارائه آن در سمینارها، همایش‌ها، بزرگداشت‌ها و … می‌شود در حالی‌که مدیر بایستی فراغتی از همه لحاظ، برایش فراهم شود که بتواند خود و استعدادهای مدیریتیش را بروز دهد و شکوفا نماید و جامعه از موهبت وجودی او و توانمندی‌های مدریتیش بهره‌مند گردد.
حجت الاسلام عبدلی
