ترکیه با بهره‌گیری از بحران‌های ژئوپلیتیکی در اوراسیا و برخی کشورهای پسا شوروی، تلاش می‌کند نفوذ خود را از طریق همکاری با دولت‌های آسیای مرکزی افزایش دهد. این همکاری شامل افزایش روابط دیپلماتیک و همگرایی فرهنگی است. سازمان دیانت ترکیه تلاش می‌کند اثرگذاری فرهنگی خود را از طریق ساخت مساجد، ارائه کمک‌های بشردوستانه، آموزش دینی، طرح‌های آموزشی، برنامه‌های رسانه‌ای و اعطای بورس تحصیلی به دانشجویان افزایش دهد.
از نمونه‌های برجسته افزایش حوزه نفوذ آنکارا در آسیای مرکزی، حمایت این کشور از دولت آذربایجان در جنگ قره‌باغ و تأثیرات فرهنگی عمیق در حوزه دینی این منطقه است. سازمان دیانت به ابزاری کلیدی برای گسترش نفوذ منطقه‌ای آنکارا تبدیل شده است. این سازمان علاوه بر ارائه کمک‌های بشردوستانه، آموزش دینی و برنامه‌های آموزشی، از طریق ساخت مساجد در خارج از کشور نیز نفوذ خود را اعمال می‌کند و به دانشجویان خارجی حاضر در ترکیه بورسیه تحصیلی می‌دهد. همچنین این سازمان به کشورهای مسلمان آسیای مرکزی کمک مالی می‌کند تا اعیاد اسلامی را جشن بگیرند. در سال 2022، این سازمان با «اداره مرکزی روحانی مسلمانان روسیه» تفاهم‌نامه همکاری امضا کرد.
تا پایان سال ۲۰۲۳، این سازمان ۱۰۷ مسجد در خارج از ترکیه احداث کرده است. بودجه سازمان دیانت در سال ۲۰۲۴ به شکل قابل‌توجهی افزایش یافت و به ۳.۱۸ میلیارد دلار رسید. ظرف یک دهه گذشته، ده‌ها هزار نیروی جدید به کادر این وزارتخانه اضافه شده و تعداد کارکنان آن تا سال ۲۰۲۳ به حدود ۱۴۰ هزار نفر رسیده است.
در آسیای مرکزی، پروژه‌هایی همچون مسجد «نور سلطان بزرگ» در آستانه (پایتخت قزاقستان) به‌عنوان یکی از ده مسجد بزرگ جهان اجرا شده است. معمار اصلی این پروژه «فتاح تامینجی»، یکی از موفق‌ترین معماران ترکیه و از دوستان نزدیک اردوغان، بوده است. بخش زیادی از هزینه ساخت این مسجد به‌صورت مستقیم توسط دولت ترکیه تأمین شد.
بزرگ‌ترین پروژه وزارت دیانت در آسیای مرکزی تاکنون مسجد «امام سرهسی» در قرقیزستان بوده است که در سال ۲۰۱۸ با ظرفیت ۳۰ هزار نفر به بهره‌برداری رسید. این مسجد به سبک مسجد «کوجاتپه» در آنکارا طراحی شده است و اردوغان و علی ارباش، رئیس سازمان دیانت ترکیه، در مراسم افتتاح آن شرکت کردند.
در آلبانی، مسجد «نمازگاه» که توسط سازمان دیانت تأمین مالی شده و به‌عنوان بزرگ‌ترین مسجد در بالکان شناخته می‌شود، تکمیل گردید. یکی دیگر از پروژه‌های پرهزینه، مسجد مرکزی مسکو است که با هزینه‌ای معادل ۱۷۰ میلیون دلار و به سبک کلاسیک عثمانی قرن هفدهم ساخته شد و در سال ۲۰۱۵ به بهره‌برداری رسید. این مسجد ظرفیت پذیرش ۱۰ هزار نمازگزار را دارد.
دولت اردوغان همچنین از سازمان دیانت برای فشار به سازمان‌های اسلامی دیگر در اوراسیا استفاده کرده است تا همکاری خود را با سازمان فتح‌الله گولن متوقف کنند. در همین راستا، دستگاه اطلاعاتی ترکیه «اورهان ایناندی»، جایگزین احتمالی گولن در این شبکه در آسیای مرکزی، را ربود. او در تابستان ۲۰۲۳ به ترکیه منتقل شد و در ماه آگوست همان سال به ۲۱ سال زندان محکوم شد.
گسترش نفوذ آنکارا در جهان ترک‌زبان از زمان فروپاشی شوروی و پایان سلطه آن بر قفقاز و آسیای مرکزی، یکی از اهداف اصلی سیاست خارجی ترکیه بوده است. این فعالیت‌ها به‌ویژه در زمانی که پژوهشگران بر نقش کشورهای حاشیه خلیج فارس یا نفوذ روسیه و چین در آسیای مرکزی تمرکز داشتند، حال این نقش ترکیه است که اهمیت بیشتری یافته است.
نفوذ فزاینده ترکیه ممکن است مرکز ژئوپلیتیک منطقه را از مسکو به آنکارا منتقل کند که این امر می‌تواند قدرت روسیه و تا حدی چین را در منطقه کاهش دهد.[1]
هفتمین شورای دین با موضوع «خدمات دینی در دنیای دیجیتال: اثربخشی، کارایی و پایداری» از ۲۶ تا ۲۸ نوامبر ۲۰۲۴ در آنکارا برگزار شد. این شورا با حضور رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، افتتاح شد.
در این شورا، مباحثی همچون درک الگوریتم‌های دیجیتال در شبکه‌های اجتماعی، بهبود فرآیندهای اطلاعاتی در خدمات دینی، و ادغام برنامه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی مطرح شد. همچنین، روش‌های استفاده بهتر از امکانات دیجیتال در ارائه خدمات فتوا و زیرساخت‌های لازم برای تحول دیجیتال نیز مورد بررسی قرار گرفت.
در مجموع، 25 جلسه برگزار شد که طی آن 55 مقاله ارائه گردید. این شورا با حضور حدود 300 شرکت‌کننده از داخل و خارج کشور برگزار شد. از جمله شرکت‌کنندگان می‌توان به اساتید الهیات، پژوهشگران دانشکده‌های ارتباطات، تولیدکنندگان محتوای رسانه‌های دیجیتال، و مهندسان هوش مصنوعی اشاره کرد.
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در سخنرانی خود در این شورا اظهار داشت که دنیای دیجیتال به شکلی جهانی تمام ارزش‌ها را تخریب کرده و به‌ویژه عقاید اهل سنت را مستقیماً هدف قرار داده است. او بیان کرد که جنبش دیجیتال تلاش دارد با هدف قرار دادن همه ادیان الهی، به‌ویژه اسلام، یک دین مصنوعی جدید ایجاد کند.
اردوغان همچنین تأکید کرد که حملات علیه اسلام و مسلمانان در قالب‌هایی همچون الحاد، دئیسم، و شمن‌گرایی پنهان شده‌اند و بر لزوم هوشیاری در برابر این نوع حملات تأکید کرد. او افزود که ارتباط مسلمانان با ریشه‌های روحی خود جهان متمدن را ناراحت کرده است و برای قطع این ارتباط، مسلمانان نه تنها به‌طور عملی، بلکه از لحاظ فکری و معنوی نیز برای قرن‌ها تحت حمله بوده‌اند.
در این نشست، رئیس سازمان دیانت ترکیه، پروفسور دکتر علی ارباش، بر اهمیت استفاده از فناوری‌های نوین در ارائه خدمات دینی تأکید کرد و اظهار داشت که سازمان دیانت با بهره‌گیری از امکانات دیجیتال، تلاش می‌کند خدمات خود را به‌روز و کارآمد ارائه دهد. وی به توسعه سیستم‌های مدیریت اطلاعات دینی و برنامه‌های موبایلی اشاره کرد که توسط بیش از ۲۵ میلیون نفر استفاده می‌شود. همچنین، تولید محتوای دیجیتال متنوع برای گروه‌های سنی مختلف از دیگر اقدامات این سازمان بوده است.
در پایان شورا، تصمیماتی برای بهبود خدمات دینی در دنیای دیجیتال اتخاذ شد که شامل توسعه پروژه‌های جدید و تولید محتوای باکیفیت برای جذب نسل جوان می‌شود.
شورای دین، پلتفرمی مهم است که توسط سازمان دیانت ترکیه برگزار می‌شود و در آن مسائل دینی مورد بررسی قرار می‌گیرد. اولین شورای دین از 1 تا 5 نوامبر 1993 در آنکارا برگزار شد. این شورا معمولاً هر چند سال یک بار تشکیل می‌شود و تاکنون هفت بار برگزار شده است. آخرین مورد، هفتمین شورای دین، از 26 تا 28 نوامبر 2024 در آنکارا با موضوع «خدمات دینی در دنیای دیجیتال: اثربخشی، کارایی، پایداری» برگزار شد.[2]
[1] alarab.co.uk/تركيا-توسع-نفوذها-العسكري-والثقافي-في-آسيا-الوسطى
[2] v.aa.com.tr/3400857
