به مناسبت صدسالگی احیای حوزه علمیه قم، حجت‌الاسلام والمسلمین سید ساجد علی نقوی طی پیامی، ضمن تبریک این مناسبت تاریخی، نقش این مرکز علمی را در بیداری امت اسلامی ستود.
بسم الله الرحمن الرحیم
آیت‌الله علیرضا اعرافی (دامت برکاته)
مدیر محترم حوزه‌های علمیه جمهوری اسلامی ایران
سلام علیکم و رحمة‌الله
با احترام، فرارسیدن یکصدمین سالگرد بازتأسیس حوزه علمیه قم را به جنابعالی، اساتید، فضلا، طلاب و همه خادمان این نهاد علمی و دینی تبریک و تهنیت عرض می‌نمایم.
حوزہ علمیہ قم
۱۔ در دوران تحصیل در پاکستان اینجانب اطلاعات در مورد موقعیت تاریخی قم مرکز علمی و فکری تشیع جهان، از منابع معتبر به دست می آمد، علاوه بر آن از طلابی که در آن زمان در حوزه علمیه مشغول تحصیل بودند اطلاعات فراوانی از پیشرفت های این مرکز علمی آگاه می شدیم قبل از انقلاب اسلامی اینجانب بعد از تحصیلات حوزوی تاسطح خارج در نجف اشرف وارد قم شدم و تحت شورای سرپرستی طلبه غیر ایرانی که بعدا مرکز جهانی علوم اسلامی نامیده شد و اکنون عنوان جامعة المصطفی گرفته است تحصیلات حوزوی (درس خارج) را ادامه دادم در طول این مدت فرصتی یافتم که از نزدیک هیئت علمی قم را ببینم و با این مرکز علمی تماس هایی تنگاتنگی برقرارشد ۔
پس از آن پاکستان برگشتم و وقتی مسئولیت امور ملی شیعیان به اینجانب سپرده شد، اهمیت ارتباطات با این مرکز علمی را بیشتر احساس کردم در طول این مدت با مدیریت محترم این مرکز روابط خوبی برقرار بود و از طریق آنها زوایای گوناگون حوزه علمیه بیشتر شناخته شد و در این مدت فرصتی مغتنم برای مشاهده آثار علمی، اجتماعی و فرهنگی حوزه علمیه فراهم شد.
۲- شیخ حائری در دوران مدیریت خود احیاء ثبات و توسعه حوزه را در اولویت قرار داد. او بر اصلاح روشهای تربیتی حوزوی معرفی مطالعات تخصصی در فقه ارتقای سطح علمی طلاب و حتی معرفی آموزش زبانهای خارجی تاکید خاص داشت، این سبب شد که در آن زمان معارف اهل بیت علیه السلام در جهان به سرعت گسترش پیدا کرد هدف اولیه آنها تربیت محققان و مجتهدان ماهر بود.
شیخ حائری نه خود را بعنوان مرجع تقلید مطرح کرد و نه تمایلی به این کار داشت پس از درگذشت سید محمد کاظم طباطبایی یزدی در سال 1337 هجری شمسی وی از پذیرش مقام مرجعیت امتناع ورزید و به دلیل احساس وظیفه، اقامت در ایران را برگزید با این وجود شهرت او در قم طرفدارانی را از ایران و کشورهای دیگر به خود جلب کرد. اگرچه حائری عموماً از دخالت سیاسی پرهیز می کرد و از مسائل انقلاب مشروط فاصله می گرفت، اما موقعیت برجسته اجتماعی او در نهایت او را مجبور به پرداختن به امور سیاسی کرد وی در سال 1314 هجری شمسی با سیاست کشف حجاب حکومت شهنشاهی مخالفت کرد که منجر به تیره شدن روابط با رضاشاه در تمام طول عمرش شد. میراث شیخ حائری شامل تربیت شاگردانی است از فقیهان مؤثر چون امام خمینی، محمدعلی اراکی، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی، شریعت مداری و خوانساری وی همچنین در پروژههای رفاهی اجتماعی فعالیت داشت.
تاثیر تبلیغی وی بدین قرار بود که شاگردان ایشان از اطراف و اکناف عالم بخاطر تاسیس حوزه علمیه قم به اینجا رجوع می کردند و بعد از آراستگی علمی به مناطق خودشان بسیار تاثیر گذار بودند که می توان تاثیر گذاری آنان را در اوراق تاریخی مناطق مختلف دنیا مانند شبه قاره هند، قاره افریقا اروپا و حتی در آمریکای لاطین مشاهده کرد اگرچه بعد پیروزی انقلاب اسلامی این تاثیر گذاری به چندین برابر افزایش یافته است.
فرزند سید علی طباطبایی رحمة الله علیه آیت الله العظمی سید حسین بروجردی طاب ثراه بعد از در گزشت شیخ حائری قدس سره به دعوت مراجع ثلاث (حجت خوانساری صدر در محرم ۱۳۹۳ آذر ۱۳۲۳ ش به قم آمد و ریاست حوزه علمیه قم را بر عهده گرفت و هفده سال زعیم حوزه علمیه قم و پانزده سال مرجع عام شیعیان جهان بود در تحکیم جایگاه و مرجعیت آیت الله بروجردی در هنگام اقامت در قم نیز نقش امام خمینی چشمگیر بود.
با ورود آیت الله بروجردی به حوزه علمیه قم بر رونق آن افزوده شد و شور و نشاط علمی آن دو چندان و بنیه علمی آن تقویت گردید. اقدامات آیت الله بروجردی در طول دوره زعامت حاکی از اهتمام ایشان به حفظ و تقویت این حوزه است. در آغاز حضور آیت الله بروجردی در قم در ۱۳۲۶ ش درسهای خارج فقه و اصول منحصر به چند تن، از جمله خود آیت الله بروجردی و آیات حجت ،فیض، خوانساری و صدر بود ولی در پایان زندگی وی، بر شمار استادان خارج فقه و اصول حوزه قم که بین ۲۰ تا ۲۵۰ شاگرد داشتند، افزوده شده بود و به ویژه تعدادی از شاگردان برجسته آیت الله حائری چون شیخ محمد علی ،اراکی، سید محمدرضا گلپایگانی سید محمد داماد امام خمینی، سیدکاظم شریعتمداری و سید شهاب الدین مرعشی نجفی هم در حوزه درس خارج داشتند. آیت الله بروجردی برای حفظ و ارتقای حوزه علمیه قم از حیث علمی شیوه جدید خود را در تحقیق و تدریس مباحث فقه ارائه کرد که در قم سابقه نداشت و نسلی از شاگردان با استعداد در این زمینه تربیت کرد که استادان و مراجع آینده حوزه شدند برای احیا و چاپ کتابهای عمده حدیثی و فقهی و رجالی شیعه تلاش زیاد مبذول داشت، به ادامه تحصیل طلاب و تشویق افراد با استعداد به شیوه های مختلف توجه نشان داد طلاب را به مبانی مسائل و مباحث فقه و رجال و بیان مآخذ هر کدام و این که هر مسئله ای از چه وقت و چرا وارد حوزه اسلامی شده است، متوجه کرد وی در بعد بین المللی نیز فعالیتهایی را در حوزه علمیه قم سامان داد از جمله سید محمد تقی طالقانی آل احمد را در ۱۳۳۱ ش برای سرپرستی شیعیان مدینه و پس از درگذشت او سیداحمد لواسانی و سپس شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی را اعزام کرد سیدزین العابدین کاشانی را به کویت سیدمحمدحسن ناشر الاسلام شوشتری را به زنگبار، شریعت زاده اصفهانی را به پاکستان مهدی حائری یزدی را به آمریکا و صدر بلاغی را به عنوان نماینده سیار خود به اروپا فرستاد. از دیگر اقدامات بین المللی آیت الله بروجردی جلب حمایت و تأیید شیخ محمد تقی قمی برای تأسیس دارالتقریب در مصر بود بر اثر مساعی قمی بود که شیخ محمود شلتوت شیخ دانشگاه الازهر در ۱۳۳۷ ش مذهب جعفری را در کنار دیگر مذاهب فقهی اهل سنت به رسمیت پذیرفت.
۳- امام خمینی (ره) بنا بر آگاهی عمیق سیاسی و جهانی نقش اساسی در تحولات و پیش رفت حوزه علمیه داشت، وی بنابر مطالبات جدید جهان بر فقه پویا تاکید می ورزید و معتقد بود که اصول اسلام توانای حل مشکلات این عصر را باهمه جهات دارا است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی احکامات اسلامی بصورت قوانین مملکت در کشور نافذ و اجرا شد و مسائل فقهی مربوط به سیاست و حکومت نیز در حوزه رونق گرفت این تحول چشمگیر تاثیرات وسیع و عمیقی بر همه جوامع بخصوص بر حوزات علمیه و دانشگاهها داشت مراکز علمی غرب بم این انقلاب علمی و معرفتی را بسیار مهم تلقی کرده اسلام علمی را موضوع خود قرار دادند و اسلام را از ادیان دیگر متفاوت دانستند. همچنین حرکت امام باعث معرفی تربیت شدن متفکران بزرگ شد که آثار بسیار گرانبها بوجودآوردند.
پس از رحلت امام ره شاگرد و وصی رشید ،وی رهبر انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای نیز همین مسیر را ادامه دادند. با توجه به پیشرفت عظیم و سریع علوم جدید بر فقه پویا تأکید نموده حامی سرسخت محور قرار دادن پژوهش ها و بحث های جدید و مستحدثه علمی در حوزه شدند رهبر انقلاب نهادی بنام حوزه و دانشگاه را پایه گذاری کردند. که این سازمان منحصر به فردترین مرکز علمی در دانشگاه های جهان است.
۴۔۔ همانطور که عرض شد قبل از انقلاب بخشی از فعالیتهای علمی قابل توجه طلاب حوزه متوجه به مسائل سیاسی و جدید نبوده است و بعضی از آنان مشغول به مبارزه با نظام شهنشاهی بودند به همین سبب حوزه در فشار سنگینی از طرف نظام شهنشاهی قرار داشت ، فضا فضای اختناق بود در این وضعیت بحث و تحقیق حوزه های علمیه چندان وسعت و گسترشی نداشت و مسائل محدود و سنتی را زیر بحث قرار میدادند اما بعد از انقلاب اسلامی موقعیت حوزه تغییر کرد و بحث و مباحثههای عمیق علمی در رابطه با حکومت و قوانین اسلامی صورت گرفت، موضوعات همه جانبه علمی بین روشنفکران و علمای حوزه رونق یافت این تحول باعث پیشرفت سریع حوزه های علمیه در علوم مختلف خصوصا علوم انسانی شد.
۵۔۔۔۔۔۔۔۔۔ بعد از فشارهایی که رژیم حزب بعث بر حوزه نجف وارد کرد این حوزه علمیه قم بود که مرکز جهانی علوم اهل البیت گردید و طلاب از اقصی نقاط جهان به قم برای تحصیل روی آوردند تا بعد از بهره ور شدن به دیار خود برگشته و مردم را علاوه بر معارف اهل بیت و از دستاوردهای انقلاب اسلامی هم روشناس کنند، همچنین در گوناگون نظریه های سیاسی اقتصادی و اجتماعی اسلام ناب را بروش عقلانی و به زبان و ادبیات روز معرفی کنند که دارای همه خصوصیات نجات عالم بشریت میباشد. الحمد لله بهره بردگان این حوزه بر وظیفه خود عمل کرده پیام این حوزه را تا اقصی نقاط جهان رسانده اند باری این حوزه تاثیراتی بسیار عمیقی درمیان اندیشمندان و ملت های دیگر داشته است امروز در همه جوامع علمی و تمدنی گفتمان دین از سر گرفته شده است و این دستاورد مهم حوزه علمیه قم میباشد فرهنگها از پوچی خود پی بردند و مجبور به بازنگری شده اند. ما در کشور خود دشمنان سر سخت تشیع را متحول شده دیدیم و کسانی که قائل به تکفیر شیعیان بودند امروز از نقش بسیار مثبت و سازنده جمهوری اسلامی را تحسین می کنند۔
۶- مهم ترین ابعاد ترابط حوزه علمیه قم در میان اندیشمندان ملت نشستهای سالانه می باشد که شخصیات از جهان اسلام هر سال در هفته وحدت و یا در مناسبتهای دیگر جمع میشوند و مسائل جهان اسلام را با هم درمیان می گذارند و برای حل آنها چاره اندیشی میکنند.
۷۔پیشنهادات برای ارتقای کارکردی حوزه علمیه قم
همکاری مفید و مستمر با مراکز آموزشی جهان مانند برنامه های مشترک و ابتکارات تحقیقاتی ایجاد برنامه ها و پروژه های تحقیقاتی و کارگاههای مشتر که برای به اشتراک گذاشتن منابع و تخصص.
هماهنگی با سایر مراکز آموزشی جهان برای ارتقای برنامه های درسی تسهیل دسترسی به همه تشنگان معارف اہل بیت ع در جهان به آزمایشگاهها، کتابخانه ها و سایر منابع برای افزایش فرصت های یادگیری، راه اندازی مجلات علمی و پژوهشی در کشورهای دیگر، همچنین راه اندازی کرسی های نظریه پردازی، تشویق تبادلات اساتید و طلاب برای ارتقای تنوع و گسترش دیدگاه ها، مشارکت در برنامه هایی که به چالشهای اجتماعی و آموزشی می پردازند.
تعامل بیشتر با علمای کشورهای دیگر
همکاری بیشتر پژوهشی با مراکز علمی اسلامی در کشورهای دیگر مشارکت با محققان برای تحقیقات و انتشارات بین رشته ای
انعقاد کنفرانس ها و سمینارهای بین المللی میزبانی با شرکت در رویدادهایی که دانشمندان را برای گفتمان فکری گرد هم می آورد. در این زمینه استفاده از سیستم عامل های دیجیتال برای وبینارها، سخنرانی های آنلاین و کنفرانس های مجازی، ارتباط تنگاتنگ با فارغ التحصیلان، جذب فارغ التحصیلان غیر ایرانی برای راهنمایی طلبه فعلی، جمع آوری کمک و حمایت ایجاد روابط با فارغ التحصیلان برای کمک های مالی، بورسیه ها و وقف. سازماندهی گردهمایی های فارغ التحصیلان ، وبینارها و سایر گردهمایی ها برای حفظ ارتباطات و تقویت روابط، ایجاد فرصت های مطالعاتی، به روزرسانی های منظم استفاده از خبر نامه ها ایمیلها و رسانه های اجتماعی برای آگاه نگه داشتن ذینفعان در مورد اخبار، دستاوردها و فرصتهای حوزه، پلتفرمهای دیجیتال ایجاد پورتالهای متمرکز برای همکاری و ارتباطات یکپارچه، استفاده از تخصص جعی برای رسیدگی به چالش های ملی و جهانی، ایجاد فرهنگ نوآوری از طریق منابع ایده ها و تجربیات مشترک، احیای زبان فارسی در کشورهای اسلامی و سامان دهی تعامل بین فارسی و زبان های دیگر
والسلام علیکم و رحمة‌الله
سید ساجد علی نقوی
رئیس شورای علمای شیعه پاکستان
